Teokratiyanın mənası

Teokratiyanın^[1]teokratiya – yunan dilində “teos” (Allah) və “kratos” (qayda-qanun) sözlərindən əmələ gəlir ki, bu da sadəcə teokratiyanın Allahın qayda-qanununun/ hakimiyyətinin … Continue reading təbiəti və mənası çox vaxt səhv başa düşülür. Bunun, adətən, özünü Allahın adından ağalıq etmək üçün təyin edən insanın diktatorluq hakimiyyəti olduğu ehtimal edilir. Əslində, Müqəddəs Kitab qanununda teokratiya radikal libertarianizmə^[2]libertarianizm – (lat. libertas – «azadlıq») əsas prinsip kimi azadlığı dəstəkləyən siyasi fəlsəfələrin və cərəyanların məcmusu. mövcud ola bilən ən yaxın anlayışdır. Müqəddəs Kitab qanununda yeganə vergi can vergisi və ya adam başına düşən, bütün iyirmi və ondan yuxarı yaşlı kişilər üçün eyni olan vergi idi (Çıx. 30:16). Bu vergi insanlar üçün kəffarə və ya ödəmə təmin etdi, yəni ədliyyə nazirliyi olaraq dövlət tərəfindən mülki müdafiəni əhatə etdi (Rom. 13:1-4).

Çox az miqdarda olan bu vergi Yerusəlimin dağılmasından sonra da yəhudilər tərəfindən davam etdirilirdi və eramızın 768-900-cü illərindən etibarən Narbon (Fransada) yəhudi knyazlığını və digər əraziləri çox vacib və qüdrətli hakimiyyətlərə çevirməyə yardım etdi. Bu vergi adambaşı yarım şekel^[3]1 Şekel 11 qrama bərabər ölçü vahidi idi. gümüş qədər idi.^[4]Arthur J. Zuckerman: A Jewish Princedom in Feudal France 768-900; New York, N.Y.: Columbia University Press, 1965,1972.

Hakimiyyətin digər funksiyaları onda bir^[5]onda bir – Qazancın onda bir hissəsi – 10%-i qədərində verilən ianə. ilə maliyyələşdirilirdi. Səhiyyə, təhsil, rifah, ibadət və s. hər biri onda birlər və təqdimlər vasitəsilə təmin edilirdi. Bu onda birlərdən onda bir qədəri (yəni, bir nəfərin gəlirinin bir faizi) kahinlər, ibadət üçün ayrılırdı. Yəqin ki, musiqi və müqəddəs yerin baxımı üçün də eyni məbləğ ayrılırdı. Onda bir Allahın vergisi, Allahın göstərişi ilə əsas rəhbərliyin təmin edilməsi üçündür. İkinci və üçüncü onda birlər isə rifah və ailənin istirahəti, eləcə də Rəbb qarşısında şadlanması üçün nəzərdə tutulmuşdu.^[6]A. Powell and R.J. Rushdoony: Tithing and Dominion: Ross House Books.

Əhdə əsaslanan İnsanın Özünü idarə etməsi

Bizim bu gün görə bilmədiyimiz və yenidən anlamalı olduğumuz budur ki, əsas idarə əhdə əsaslanan insanın özünü idarə etməsidir; ondan sonra ailə Müqəddəs Yazının mərkəzi idarə qurumudur. Məktəb hökumət təşkilatıdır və Rəbbin Cəmiyyəti də eynilə onun kimidir. Bizim peşələrimiz də bizi və ictimaiyyəti idarə edir. Mülki hökumət bir çox idarə formalarından biri və onlar arasında kiçiyi olmalıdır. Bütpərəstlik (və bütün formalarda Baala ibadət) dövləti və onun idarəçilərini yer üzərində gəzən allaha və ya allahlara çevirdi və bütün sahələrdə onlara tam səlahiyyət verdi. Peyğəmbərlər bu cür bütpərəstliyi qınadı və həvarilər: “İnsana deyil, Allaha itaət etmək daha vacibdir” dedilər (Həv. İş. 5:29).

Sezarın günlərindən demokratik dövlətlərə və Marksist imperatorlara qədər allahsız insanlar məsihçilərin çox zaman görə bilmədiklərini, Müqəddəs Kitab imanının humanist dövlətə rəqib hakimiyyət tələb etdiyini və yaratdığını görmüşdülər. Qüsurlu iman Müqəddəs Kitaba əsaslanan imanı insana yönəlmiş minimuma, xilasa qədər kiçiltməyə can atır. Deməli, xilas, bizim yenidən doğulmağımız Məsihçi həyatının mütləq əsas başlanğıc mövqeyidir, lakin bunun hamısı toplandıqda, əslində, inkar edilir. O zaman xilas insana yönəlmiş və eqoistik bir məfhuma çevrilir, halbuki, Allaha yönəlmiş bir məfhumdur və taxta oturtma, günahkar və özümüzə yönəlmiş mənlik deyil, ölüm tələb edir. Biz yalnız müəyyən vaxt ərzində deyil, əbədi olaraq Allahın məqsədləri, xidmət etmək üçün xilas olmuşuq (Vəhy 22:3). Xilas olmaq yeni yaradılışın və Allahın Padşahlığının üzvləri, həmin səltənətin işləyən üzvləri olmaq deməkdir.

Beləliklə, teokratiyada Allah və Onun qanunu hakimlik edir. Dövlət artıq insanın ağası və hakimi olmur. Allahın vergisi, onda bir Allah adamları tərəfindən məktəblər, xəstəxanalar, xeyriyyə müəssisələri, məsləhətçiləri və sair üçün istifadə edilir. O, Müqəddəs Yazıda edildiyi kimi, musiqi və daha çoxunu təmin edir. Çıxış 30:16-da qeyd ediləndən savayı, bütün sosial maliyyələşdirmə onda birlər, təqdimlər və ya hədiyyələr vasitəsilə təmin olunurdu. Təqdim və ya hədiyyə onda birdən daha artıq verilən idi.

Heç bir onda bir müəssisəsinin maliyyə yığmaq üçün məcburedici səlahiyyəti olmadığına görə, onlardan heç biri Allaha və insana faydalı xidmət göstərməkdən kənarda mövcud ola bilməz. Müasir dövlət üçün faydasızlıq və rüşvətxorluq problem deyil; onlar daha artıq vergi toplamaq gücünə məhdudiyyət qoymurlar. Əslində, dövlət vergiqoyma gücünü artırır, çünki o, daha rüşvətxor və daha faydasızdır, onun artan bürokratiyası bunu tələb edir.

Kaliforniya Ştatının Senatoru H.L.“Bill” Riçardson dövlət məmurlarının seçildikdən sonra yalnız təzyiq altında öz seçicilərinə, lakin daha çox öz qruplarına və rəislərinə tabe olduğu faktını dəfələrlə diqqətə çatdırmışdı. İmanları olmadığına görə, onlar güc tərəfindən idarə olunurlar.

İnsanlar Həyatlarında Olan Hakim Səlahiyyətə Cavab Verirlər

İnsanlar seçdikləri məmurların laqeydliyindən və onların öz həmkarlarına və rəhbərlərinə tabeliyinə dair şikayət edə bilərlər, lakin seçicilər və seçilmişin imanından başqa heç nə bu həqiqəti dəyişə bilməz. İnsanlar həyatlarında, imanlarında və görüşlərində hakim olan qüvvəyə reaksiya verib tabe olacaqlar. Əgər onların həyatlarındakı həmin hakim qüvvə və ya allah dövlətdirsə, ona cavab verəcəklər. Əgər insan, yaxud şəxsi mənlikləridirsə, onun vasitəsilə idarə olunacaqlar. Lakin onları idarə edən Müqəddəs Yazının Üçlük olan Allahıdırsa, insan Allahın Qanun olan Kəlamına cavab verib tabe olacaq. İnsanlar öz allahlarına itaət edəcəklər.

Bu əsrin daha vacib kitablarından biri Albert Cey Nokun “Bizim düşmənimiz, Dövlət” kitabıdır.^[7]Caxton Printers, Caldwell, Idaho, 1935. Nok ilə bütün məqamlarda razılaşmadan, müasir dövlətin insanın yeni cəmiyyəti və xilasedici müəssisəsi olduğu fikri ilə razlaşmağımız zəruridir. Lakin dövlət cəmiyyətin bütün tarixi və dini əsaslı qüvvələrinin qarşısını almağa və dağıtmağa niyyətli antisosial qurumdur. F.D.Ruzvelt və “Yeni Xətt” ilə dövlətçilərin məqsədi açıq şəkildə “Dövlət tərəfindən fəth edilməklə sosial qüvvənin tam aradan qaldırılması” idi.^[8]Nok, səh. 21 Dövlətin planlarını maliyyələşdirən kifayət qədər qüvvə qalmayanadək bu öldürücü istiqamət davam edəcəkdir (Romada olduğu kimi). Dövlətin hər bir sahəyə müdaxilə etməsi qeyri-dövlətçi və iqtisadi sektorun məhsuldarlığı vasitəsilə maliyyələşdirilir: “Müdaxilə istehsalı gecikdirir; sonra nəticədə yaranan sərtlik və narahatçılıq daha çox müdaxiləyə imkan yaradır ki, bu da öz növbəsində istehsalı daha da gecikdirir; və bu proses Romada olduğu kimi, üçüncü əsrdə istehsalın tamamilə ləğv edilməsinə və ödəniş mənbələrinin kəsilməsinədək davam edir”.^[9]Nok, səh. 151-152 Doğrudur ki, cinayətin qarşısı alınmalıdır, lakin cinayətin qarşısını almaq əvəzinə, dövlət öz cinayət monopoliyasını qoruyur.

Biz əlavə edə bilərik ki, cinayət və ədalətsizliyin həlli dövlətin daha çox gücündə deyil, Allahın qanunu və bərpa olunmuş insandır. Cinayətə qarşı ən yaxşı qoruma Allah adamları və Allah cəmiyyətidir. Bundan savayı, cinayətin öhdəsindən gəlmək üçün Allahın qanunu əvəzin ödənilməsini və vərdişkar cinayətkarların öhdəsindən gəlmək üçün isə ölüm cəzası tələb edir ^[10]baxın R.C. Raşduni: Müqəddəs Kitab Qanununun Əsasları.

Nokun qeyd etdiyi daha bir məqam budur: o, vaxtilə “ictimai gücün” bütün kritik vəziyyətlərin, yardımların və fəlakətlərin öhdəsindən gəldiyi həqiqətinə diqqəti yönəldir. Constaun daşqını baş verəndə bütün yardım və köməklik şəxsi ianələrin böyük axınının nəticəsi idi. “Onun bolluğu, yalnız pulla hesablanarsa, o qədər çox idi ki, hər şey nəhayətdə qaydasına düşəndə, təqribən bir milyon dollara qədər məbləğ qalmışdı”.^[11]Nok, səh. 6

Bu, nə vaxtsa belə böhranların aradan qaldırılmasının yeganə yolu idi. Bir daha təkrarlana bilərmi? Həqiqət odur ki, bu, yenidən baş verir. Bu gün Amerikanın ibtidai və orta təhsil məktəblilərinin 20-30%-i qeyri-dövlət məktəblərində təhsil alır və əgər məsihçilər öz məktəblərini dövlətin müdaxiləsindən qorusalar, tezliklə həmin faiz 50-dən artıq ola bilər. Getdikcə daha çox məsihçilər öz valideynlərinin qayğısına qalmaq borclarını anlayırlar; Cəmiyyətlər yenidən bir çox hallarda yaşlı üzvlərinə qayğı göstərirlər. Yaşlı adamlar və eləcə də cinayətkar uşaqlar üçün evlər yaradılır. (Bunlardan Lester Rulofun rəhbərliyi altında daha məşhur olanlardan biri günahın cinayətkarların əsas problemi olduğunu, yenidən doğulma və təqdisin isə bunun həlli olduğunu qəbul etməyi inkar edən dövlətin təzyiqi altındadır.) Məsihçilər yalnız xilas haqqında təbliğ etmək üçün deyil, Müqəddəs Yazını siyasi, iqtisadi və digər məsələlərə tətbiq etmək üçün radio və televiziya sahələrinə üz tuturlar.

Bundan başqa, hər yerdə Məsihçilər özlərinə sual verir: Mən indi xilas olduqdan sonra nə etməliyəm? Cavablar müxtəlif formalarda olur: Məsihçi Məktəbi jurnalları üçün dərsliklərin çap edilməsi və s. Məsihçi xəstəxanalarının dirçəldilməsi və artırılması ehtiyacı dərk edilir və digər daha çox məqamlar. Yeşaya 9:6-7-də bizə deyilir ki, Məsih doğulanda hakimiyyət Onun çiyinləri üzərində olmalı idi və “Hakimiyyətinin və sülhünün artmasının sonu olmayacaq”. Onların onda birləri və əməlləri vasitəsilə imanlılar getdikcə daha çox Məsihin hakimiyyətinə tabe olurlar və həyatlarını və cəmiyyəti buna uyğun olaraq qaydaya qoyurlar.

“İnsan olmaq üçün adam nəzarəti əlində saxlamalıdır”

Frensiz Bekondan bu günədək humanizmin məğzi bu etiqad olmuşdur: insan olmaq üçün adam nəzarəti əlində saxlamalıdır”.^[12]Jeremy Rifkin with Ted Howard: The Emerging Order, səh. 27. Bu hər şeyin hakimiyyəti çiyinləri üzərində olmayana, özü allah olmayana qədər insanın insan olmadığını deməyin dolayı yoludur. Bu iblisin Allaha qarşı üsyan proqramının ifadəsidir (Yar. 3:5). Con Lok bu imanı Məsihçiliyin ictimai deyil, şəxsi məsələ olduğuna təkid edərək inkişaf etdirdi. Beləliklə, Məsihçilik ictimai fəaliyyətin əsası deyil, sadəcə, şəxsi imandır. Loka görə dövlətin və ictimai həyatın təməli idrak idi.

Lakin Məsihçi imanından və ehtimaldan uzaqlaşdırılmış olaraq, idrak insanın iradəsi, daha dəqiq desək, insanın iradəsinin radikal şəkildə Allahdan azad olmasına gətirib çıxardı. Sonra dövlət  ictimai rəhbər olaraq və dövlət altında təcəssüm edən idrak kimi həyatın bir sahəsinin ardınca digərini istila etməyə başladı. Lokun fəlsəfəsi və “idrakı” tərəfindən ilk ələ keçirilənlərdən biri elə insanın özü idi! İnsan günahkar olmaq əvəzinə ən azından bəşəri və ictimai sahədə, əxlaqi cəhətdən bitərəf idi; o, boş bir kağız parçası idi və təhsil və təcrübənin məhsuluna çevrildi. Beləliklə, dövlət, “idrak”ın təcəssüm edən səsi, istədiyi kimi insanlar yaratmaq məqsədilə təhsili idarə etməyin vacib olduğunu hesab edirdi. Dövlət ictimai sahəni ələ keçirdi. Məsihçi imanına əsasən, ictimai sahə qalan hər şey kimi Allaha və Allah altında müstəqil ictimaiyyətə aid olmuşdu. Kilsə elə yenicə ictimaiyyətin hakimlik iddialarını aradan qaldırmışdı ki, dövlət hətta daha çox qüvvə ilə buna iddia etdi. Lakin bununla bitmədi. Dövlət ictimai sahəni yeni şərhlər vasitəsilə genişləndirdi ki, dayanmadan bütün sahələr bir-birinin ardınca dövlətin əlinə keçsin. Təhsilə, iqtisadiyyat üzərində nəzarətə, hal-hazırda maliyyəni dağıdan və sosial-iqtisadi məhsuldarlığı azaldan nəzarətə iddia edildi. İncəsənət və elm subsidiya altına salınır və onlara nəzarət olunur və daha çoxunu diləyirlər. Nikah və ailəyə nəzarət edilir; Ağ evin Ailə haqqında konfransı ailəni, bununla da dövlətin işğal edib nəzarət etdiyi bir ictimaiyyəti dövlət sahəsi kimi göstərir.

Qədim Roma dinin məhz özünə ictimai sahə kimi baxırdı və bununla da, onu lisenziyalaşdırıb ona nəzarət edirdi. (Məhz Liturgiya sözü, əslində yunan sözü olaraq, ictimai xidmət mənasını verir. Din, həqiqətən də, dövlətdən daha çox ictimaiyyətə aid məsələdir, lakin bununla dövlətin nəzarət etməli olduğu məsələ deyil.) Bütün qədim bütpərəst dövlətləri kimi, Roma ictimai sahəni dövlət sahəsi ilə eyniləşdirib hər şeyi dövlət sahəsinin xüsusiyyətləri hesab edirdi.

İstənilən hər hansı bir qurumun özünü ictimai sahə hesab etməsi totalitarizm deməkdir. İctimai və fərdi olan hər şey dini sahədir və Allahın hakimiyyəti altındadır. Heç bir qurum, nə Rəbbin Cəmiyyəti, nə də dövlət özünü Allahla eyniləşdirə bilməz və ictimai (və ya fərdi) sahəyə nəzarətə iddia edə bilməz. Həyatın hər bir sahəsi digər sahəsi ilə qarşılıqlı əlaqədədir və Allahın hakimiyyəti altında bərabərdir. Riyaziyyatın biologiyanı “idarə etmək” hüququ olmadığı kimi, Rəbbin cəmiyyəti və ya dövlətin də bir-birini, yaxud da, öz çox məhdud hakimiyyəti sahəsindən kənarda nəyisə “idarə etmək” hüququ yoxdur.

Allahın səlahiyyəti altında Hakimiyyətin sahələri

Beləliklə, Allahın rəhbərliyi altında müxtəlif hakimiyyət sahələri vardır. Bu sahələr məhdud, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə və Allahın ali hakimiyyəti və Qanun olan Kəlamının rəhbərliyi altındadır. Onlar qanuni olaraq öz sahələrindən kənara çıxa bilməzlər. Hamısının qanuni maliyyə gücü məhduddur. Dövlətin kiçik adambaşına vergisi var. Onda bir digər bütün sahələri maliyyələşdirir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi cəmiyyət üzvlərinin gözdən qaçırmağı və ya etinasızlıq etməyi seçdiyi fərq onda birin cəmiyyət deyil, Allah üçün olmasıdır. Bu hər bir imanlını fərdi olaraq şikayət etmək hüququndan məhrum edir; onda birindən Allaha məqbul şəkildə istifadə etməklə, o, həyatın və təfəkkürün bütün sahələrində Allahın Padşahlığını genişləndirmək üçün yeni müəssisələr, Rəbbin cəmiyyətləri, məktəblər və qurumlar yarada bilər. Müqəddəslik bizim sızlama və ya ağlama bacarıqlarımıza görə deyil, lakin hər şeyi Allahın Sözünə məqbul olaraq yenidən qurmağımız üçün bizim onda birdən və Onun verdiyi gücdən sadiqliklə istifadə etdiyimizə görə gəlir.

Onda bir vermə və Allaha məqbul davranış hökmranlığın açarıdır. Biz hökmranlıq etməyə çağırılmışıq (Yar. 1:26-28; 9:1-17; Yeşua 1:1-9; Mat. 28:18-20; və s.). Yaradılış tapşırığı bizim əhd tapşırığımızdır; Məsihin kəffarəsi vasitəsilə əhddə bərpa olunma bizim hökmranlıq etmək tapşırığımızı bərpa edir və onu icra etmək üçün bizə güc verir.

Həmin tapşırığın xüsusiyyətləri qurumlar vasitəsilə yerinə yetirilə bilər və bəzən belə də edilməlidir, lakin tapşırıq heç vaxt tamamilə onların üzərinə qoyulmamalıdır. Tapşırıq bütün qurumlardan üstündür və fərdi olaraq hər bir insana aiddir (Yar. 1:28). Müqəddəs Kitab şərh etdiyi kimi, bu, teokratiyanın məğzidir. Luğətlərin əksinə, teokratiya dövlət tərəfindən hökmranlıq deyil, Allah və Onun Qanunu tərəfindən, həmçinin Məsihdə olan azad insanın fəaliyyəti vasitəsilə həyatın və təfəkkürün bütün sahələrini Məsihin Padşahlığına tabe etdirən hər bir qurum üzərində hökmranlıqdır.

 

İlkin versiya Chalcedon Position Paper No. 15 Avqust, 1980-ci ildə çap edilmişdir.  İngilis dilində mövcuddur: https://chalcedon.edu/resources/articles/the-meaning-of-theocracy

---

R. C. Raşduni (R. J. Rushdoony) (1916-2001), aparıcı ilahiyyatçı, kilsə/dövlət mütəxəssisi və Müqəddəs Kitab qanunlarının cəmiyyətə tətbiqi ilə bağlı çoxsaylı əsərlərin müəllifi olmuşdur. 1965-ci ildə “Chalcedon” fondunun əsasını qoymuşdur. Onun Müqəddəs Kitab Qanununun Əsasları (1973), Müqəddəs Qanunun etibarlılığını Allahın hamı üçün itaət standartı kimi qəbul edən müasir teonomiya hərəkatına başladı. Buna görə, o, Allahın Qanununu, mədəniyyət tənəzzülünə müasir məsihçinin cavab reaksiyasının əsası olaraq gördü, bunu kilsənin Allahın qanununun Onun lütfünə qarşı çıxdığı ilə bağlı səhv dünyagörüşü ilə əlaqələndirdi. Bu ətraflı məsihçi cavabını o, “Məsihçi Yenidənqurması” olaraq xarakterizə etdi. O, müasir məsihçi məktəbini və 20-ci əsrin ortalarından sonlarınadək evdə təhsil hərəkatlarını təşviq edən hesab edilir. O, həmçinin mühazirələr oxuyaraq və dini etiqad azadlığı ilə bağlı çoxsaylı məhkəmə işlərində ekspert şahidi kimi xidmət edərək çox səyahətlər etmişdir. Bu gün də davam edən bir çox xidmət və təhsil səyləri öz fəlsəfi və Müqəddəs Kitaba əsaslanan köklərini Onun mühazirələrindən və kitablarından götürmüşdür.