Müharibəyə məsihçi baxışı – 2. MÜHARİBƏLƏRİN APARILMASI

I. Müharibələrin mənbəyi
II. Müharibələrin aparılması
III. Müharibələrin sonu

II. MÜHARİBƏLƏRİN APARILMASI

 

2-ci dərsə hazırlıq

1. Müdafiə üçün aparılan müharibə, onun qarşısının alınması kimi aparılan müharibə və səlib (xaç) yürüşü kimi aparılan bir müharibə arasındakı fərq haqqında düşünün. Onlar arasındakı fərqi necə ifadə edərdiniz?
2. Səlib yürüşləri kimi müharibələr tarix boyu (uzaq və ya yaxın keçmişdə) hansı səbəblərə görə aparılmışdır? Bu cür səlib yürüşlərinə kim və ya nə icazə verdi?
3. Müharibəyə getmək öz təbiətinə görə insanları əmlakından, pulundan, azadlığından və ya həyatından necə məhrum edir?
4. Müqəddəs Yazılar harada və hansı vəziyyətlərdə adamların mülklərini, pullarını, azadlıq və ya həyatlarını əllərindən almağa, yaxud onları təhlükəyə atmağa icazə verir?
5. Əhdi-Ətiqdə şərh olunmuş “müqəddəs müharibə” haqqında ən vacib hesab etdiyiniz məqamların nə olduğunu yazın.
6. Qanunun Təkrarı 20-ci fəsli oxuyun və orada müzakirə olunan müharibənin iki növünü təsvir edin. Burada müharibənin gedişatına dair bəzi xüsusi qaydalara fikir verin. Qanunun Təkrarı 7 ilə müqayisə edin.
7. Uestminster İman Etirafı 23.2 oxuyun. Orada müharibə ilə bağlı hansı fikirlərə etiraz olunurdu? [Azərbaycan dilində UİE https://openinternational.net/app_proto/ saytda mövcuddur.]
8. Əgər müharibədə iştirakı və onun aparılmasını tənzimləyən bir sıra qaydalar hazırlasaydınız, onlar nədən ibarət olardı? Nə üçün?
9. “Qanuni yurisdiksiya” anlayışını istifadə etdiyimiz bəzi həyat sahələri barədə düşünün.

---

1-ci Hissənin icmalı: müharibələrin mənbəyi

Bu, müharibəyə məsihçi nöqteyi-nəzərindən baxışımızın üç hissəsindən ikincisidir. Biz bu mövzu silsiləsinə müharibələrin mənbəyinə baxaraq başladıq. Bundan əvvəl müharibə ilə bağlı qiymətləndirmələrimiz və mühakimələrimiz üçün ehtiyatla ifadə olunmuş nəzəri əsasları təqdim etdim. Mən sizə bu mövzuda emosional ritorika və refleksiv cavabların, həddindən artıq şüarçılığın olduğunu, bu mövzuda analitik düşüncənin və Müqəddəs Kitaba uyğun fikrin isə çox az olduğunu dedim. Bu, böyük bir mövzudur. Üç hissədə mövzunu həqiqətən lazım olduğu qədər dərindən əhatə etdiyimi iddia etmirəm, amma bir deyil, üç hissə olduğuna sevinirəm.

Birinci hissədə Allahın Kəlamından irəli gələrək müharibənin mənbəyinin ikiqat günah olduğunu göstərməyə çalışdım. Birincisi, günah müharibəyə səbəb olan şeydir – insanların bir-birinə və millətin millətə qarşı tətbiq etdiyi şiddətə gətirib çıxaran hadisə və səbəbdir. Lakin günah həm də müharibənin mənbəyidir, çünki müharibə xudbin, günahkar istəklərdən baş qaldıran şiddətin əsasını qoymaq üçün vacib olan faciəvi bir dərman halına gəlir. Müharibənin bu günahkar millətin və ya bir qrup insanın başqa bir qrup insana hücum etməsinin ruhani uğursuzluq əlaməti olduğu qənaətindən qaça bilmərik. Müharibə insanların qəlbində günahkarlıq ucbatından ruhani uğursuzluq əlamətidir, bu da onları bir-birlərinə qarşı müharibəyə aparır. Müharibə həm də ruhani uğursuzluğun əlamətidir, çünki sülh əvəzinin ödənilməsi tələb olunan zorakılığa aparan günahkarlığın öhdəsindən gəlməmişdir.

Əvvəlki hissənin axırında, baxdığımız Müqəddəs Kitab şərhinin üç ümumi tətbiqini verdim. Birincisi, mütləq pasifizm qeyri-realdır, məhəbbətsizdir və Müqəddəs Kitaba əsaslanmır. Əgər Müqəddəs Kitabı başdan ayağa vicdanla və tam oxusaq, müharibənin istənilən və hər bir şəraitdə yanlış və Allaha məqbul olmadığı qənaətinə gələ bilmərik. Bəzən sülh mümkün deyil. Bəzən sülh ədalətli deyil. Bəzən sevgi və ədalət bizdən müharibədə iştirak etməyimizi tələb edir, əslində müharibə İbranilərə 11-də göstərildiyi kimi, məsihçi imanının nəticəsi də ola bilər. Xidmət etdiyimiz Rəbb Müqəddəs Kitabda “cəngavər” və “Ordular Rəbbi” olaraq təsvir edilir və bu səbəbdən müharibə sualına pasifist cavab məsihçi cavabı deyil.

İkincisi, nəticə çıxararaq mən dedim ki, (və bu bizi indiki mövzumuza gətirir) müharibə ədalətli olmalıdır. Məsihçi üçün müharibə mənəvi bir seçim kimi mütləq şəkildə istisna edilə bilməz, lakin Allahın gözündə ədalətli olmalıdır. Müharibəyə başlamaq üçün ədalətli bir səbəb olmalıdır; müharibəyə daxil olmaq hüququ olmalıdır; Allahın narazılığından yan keçmək üçün müharibə aparmağın ədalətli bir yolu olmalıdır. Yadda saxlamalıyıq ki, müharibə həmişə günahın əlamətidir və buna görə də Allahın istədiyi kimi aparılmalıdır.

Üçüncüsü də, mən dedim ki, müharibənin səbəbi olan günah lazımi tərzdə aradan qaldırılmasa, müharibənin sonuna heç bir ümid ola bilməz. Müharibələrin sonuna baxanda bu mövzu son hissədə qaldırılacaq. Amma biz hələlik müharibə üçün ədalətə ehtiyac olduğu barədə ikinci qənaətimi nəzərdən keçirəcəyik.

I. Ədalətli müharibə nəzəriyyəsi

Müharibə haqqında Allahın mənəvi səlahiyyəti

Beləliklə, müharibələrin aparılması mövzumuza gəldikdə, Allahın Əhdi-Ətiq Qanunundan Qanunun Təkrarı 20-ni oxuyaq.

¹Düşmənlərinizə qarşı döyüşə çıxanda atları, döyüş arabalarını və sizdən böyük bir ordunu görəndə qorxmayın, çünki sizi Misir torpağından çıxaran Allahınız Rəbb sizinlədir. ²Kahin döyüş qabağı ordunun yanına gəlib müraciət edərək ³belə desin: “Ey İsraillilər, qulaq asın! Bu gün düşmənlərinizlə döyüşə çıxırsınız. Onlardan qorxub ürkməyin və təlaşa düşərək ürəyinizi yeməyin, ⁴çünki Allahınız Rəbb düşmənlərinizlə döyüşmək və sizə qələbə qazandırmaq üçün sizinlə gedir”. ⁵Zabitlər isə orduya belə desinlər: “Yeni ev tikib içində oturmayan kim var? Qoy evinə qayıtsın. Yoxsa döyüşdə ölər, evində başqası yaşayar. ⁶Üzüm bağı salıb məhsulunu toplamayan varmı? Qoy o da evinə qayıtsın. Birdən döyüşdə ölər, məhsulunu başqası yığar. ⁷Bir qıza nişanlı olub evlənməyən varmı? O da evinə qayıtsın. Yoxsa döyüşdə ölər, nişanlısını başqası alar”. ⁸Zabitlərin orduya müraciətinin davamı belə olsun: “Kim qorxusundan ürəyini yeyirsə, evinə qayıtsın. Öz ürəyi kimi yoldaşlarının da ürəyini üzməsin”. ⁹Zabitlər orduya müraciətini bitirəndən sonra bölmələrə rəhbərlər təyin etsinlər.

¹⁰Hansı şəhərə yürüş etsəniz, əvvəl onun xalqını sülhə çağırın. ¹¹Əgər o sizinlə sülh yolu ilə razılaşıb qarşınızda darvazalarını açarsa, qoy oranın bütün əhalisi sizə mükəlləfiyyətçi olub qulluğunuzda dursun. ¹²Yox, əgər sizin sülh çağırışınızı rədd edib döyüşə başlasa, onda şəhəri mühasirəyə alın. ¹³Allahınız Rəbb şəhəri sizə təslim edəndə oranın bütün kişilərini qılıncdan keçirin. ¹⁴Qadınları, uşaqları, heyvanları və şəhərdə olan bütün malları isə talan edin. Allahınız Rəbbin sizə verdiyi düşmən malını özünüzə sərf edə bilərsiniz. ¹⁵Sizə yaxın millətlərə aid olmayan, sizdən uzaqlarda yerləşən şəhərlərin hamısına qarşı rəftarınız belə olsun! ¹⁶Ancaq Allahınız Rəbbin irs olaraq sizə verəcəyi bu millətlərin şəhərlərində nəfəsi olan heç bir canlını belə, sağ buraxmamalısınız. ¹⁷Xetliləri, Emorluları, Kənanlıları, Perizliləri, Xivliləri, Yevusluları Allahınız Rəbbin sizə əmr etdiyi kimi tamamilə yox edin ki, ¹⁸allahlarına iyrənc adətlərlə səcdə edənlərdən bunları öyrənərək Allahınız Rəbbə qarşı günah işlətməyəsiniz.

¹⁹Hər hansı bir şəhərlə döyüşəndə oranı almaq üçün mühasirəsi uzun çəkərsə, ağacları baltalayıb məhv etməyin. Bu ağacların məhsulundan yeyə bilərsiniz, amma onları qırmayın. Məgər çöldəki ağaclar insandır ki, onları mühasirəyə alasınız? ²⁰Biləndə ki bir ağac bar vermir, həmin ağacı kəsib yox edə bilərsiniz. Sizə müqavimət göstərən şəhəri alanadək mühasirə əməliyyatında bu ağaclardan istifadə edə bilərsiniz.”

– Qanunun Təkrarı 20

Güman edirəm ki, bu hissəni oxumaq bir çoxunuz üçün gözlənilməz olacaqdır. Bilirəm ki, müharibənin mənəvi cəhətini ilk dəfə araşdırmağa başlayanda müəllimlərim və digər sözü keçən şəxslər mənə qərəzli yanaşırdı. Onlar düşünürdü ki, Müqəddəs Kitabda müharibə haqqında materialın ümumiliyi və kasadlığı səbəbindən tətbiqi çətin olan qeyri-müəyyən, ümumi şeylər yazılmışdır. Amma Qanunun Təkrarı 20-ci fəsilə müraciət etdikdə Müqəddəs Kitabın müharibənin aparılması barədə çox şey söylədiyini (və digər fəsilləri də oxuya bilərdik) görürsünüz.

Yahve döyüşçüdür! Yahve müharibələrin düzgün aparılmasını istəyir. Yahvenın müharibə aparmaq üçün qaydaları var, çünki Yahve insanlara zorakılığa əl atmaq, başqalarının əmlakını və canını əlindən almaq üçün hüdudsuz səlahiyyət və ya hüquq vermir. Müharibədə iştirak etmək münasib olduqda belə, Allah yenə də bu məsələdə hakim səlahiyyətini qoruyur. Müharibədə iştirak edən hər kəs – kapitanlar və rəhbərlər, hakimlər, dövlət məmurları və insanları bu cür münaqişəyə cəlb edən padşahlar – müharibənin aparılma tərzinə görə Allah qarşısında cavab verəcəklər. Müharibə, Allahın aliliyindən və Allahın qanunundan kənara çıxa biləcəyiniz və qələbəni başa çatdırmaq üçün istədiyiniz hər şeyi edə biləcəyiniz kosmik bir “Padşahın X”a bənzər bir hala gəlmir. Müqəddəs Kitab əxlaqı elə bir əxlaq deyil ki, əgər məqsəd yaxşıdırsa, istənilən vasitə ilə məqsədə nail olunsun. Yaxşı bir məqsədə çatmaq üçün vasitələr də Allah gözündə yaxşı və münasib olmalıdır.

Beləliklə, mən sizə ədalətli müharibə haqqında danışmaq istərdim: müharibənin Allahın gözündə ədalətli olması üçün nə lazımdır.

Uestminster etirafının təhlili

Uestminster İman Etirafının 23-cü fəslinin 2-ci hissəsinə əsasən “Məsihçilərə çağırıldığı təqdirdə dövlət məmurları xidmətini qəbul etməsi və icra etməsi caizdir: bu zaman onlar hər bir dövlətin sağlam qanununa əsasən mömin, ədalətli və sülhlə davranmalıdırlar ki, bu məqsədlə qanuni şəkildə, Yəni Əhdə uyğun olaraq, ədalətli və zəruri hallarda müharibə edə bilsinlər”. Bu, iman etirafının demək olar ki, hər bir paraqrafında olduğu kimi, Müqəddəs Kitabın müharibəyə yanaşmasının dahiyanə şəkildə işlənmiş, diqqətlə hazırlanmış bir bəyanatıdır. Onu ifadə etmək üçün istər Uestminster Etirafı, istərsə də digər nümunələrdən istifadə edin, bu həmişə islah olunmuş mövqe olmuşdur. Uestminster Etirafı bizə imanlı cəmiyyəti irsimizin nə olduğunu izah edir və məhz həmin müharibə, yalnız ədalətli və zərurət olduğu təqdirdə hətta Yəni Əhddə, məsihçi məmurlar belə tərəfindən aparıla bilər. Yalnız ədalətli bir səbəb olduqda müharibə aparmaq qanuni sayılır.

Müharibə üçün ədalətli səbəb nə olacaq? Deməli, İman Etirafını diqqətlə oxusaq və onu düzgün icra etsək, xüsusən də “bu məqsədlə” bu iki sözə diqqət yetirməyinizi istəyirəm. Müvafiq hissə budur: “Məsihçilərə çağırıldığı təqdirdə dövlət məmurları xidmətini qəbul etməsi və icra etməsi caizdir: bu zaman onlar… mömin, ədalətli və sülhlə davranmalıdırlar ki, bu məqsədlə qanuni şəkildə, Yəni Əhdə uyğun olaraq, ədalətli və zəruri hallarda müharibə edə bilsinlər”. Möminlik, ədalət və sülh məqsədi ilə! Hərbi güclər, bundan əvvəl Romalılara Məktub 13-cü fəsildə öyrətdiyim kimi, dövlətin hüquq-mühafizə səlahiyyətlərinin tətbiqidir. Möminlik, ədalət və sülhün qorunub saxlanması üçün Allah tərəfindən dövlət qurulduğu kimi (Etirafda istifadə olunan sözlərdən istifadə edərək), eyni məqsədlə dövlət məmurları da müharibəyə qatıla bilərlər. Xarici düşmənə qarşı müharibə aparmağın obyekti və ya məqsədi, dövlət məmuru tərəfindən daxili (dövlətə görə daxili) bir cinayətkarın cəzalandırıldığı zaman onun məqsədindən heç nə ilə fərqlənmir. Eyni şəkildə, vətəndaşları və onların mülklərini qanunsuz hücumlardan qorumaq istəyirik, elə bu məqsədlə də (ruhanilik, ədalət və sülhü qorumaq) dövlət məmuru müharibədə iştirak edə bilər.

Ədalətli müharibə – əsasən müdafiə xarakterli müharibədir

Beləliklə, ilahiyyat və mənəvi cəhətdən ilahiyyatın və mənəviyyatın İslah olunmuş ənənələrində ədalətli müharibə dövlət məmurlarının səlahiyyətində olan vətəndaşların canlarını və mallarını qorumağa yönəlmiş müdafiə müharibəsidir. Yaxud bəzi hallarda müharibə aparanlar cəmiyyətin özünün məğzini, qaydasını və qanuniliyini məhv etməyə çalışırlarsa, mülki qaydanı qorumaq məqsədilə müdafiə olunmaq üçün müharibə aparırlar.

Ədalətli müharibə, bir məmurun səlahiyyətində olan vətəndaşların canlarını və mallarını qorumağa yönəlmiş müdafiə müharibəsidir. Sadəcə, müharibə nəzəriyyəsi adlandırdığımız müharibəyə bu əsas Protestant baxışını inkişaf etdirərkən təfərrüatları ifadə etməyin bir neçə yolu var, amma bu “ədalətli müharibə” anlayışına altı açıqlama vermək istərdim. Onların tarixi keçmişini xırdalamağa vaxtım olmayacaq, lakin bir neçə dəqiqədən sonra nə üçün eşidəcəklərinizin əksəriyyəti üçün Müqəddəs Kitab əsasının olduğunu başa düşəcəksiniz.

Ədalətli müharibə tələblərinin təhlili

 Birincisi, ədalətli müharibə nəzəriyyəsinə əsasən müharibənin səbəbi və niyyəti ədalətli olmalıdır. Müharibənin səbəbi və müharibənin niyyəti və məqsədi ədalətli olmalıdır. Müharibənin məhdud hədəfləri – Allahın gözündə ədalətli olan hədəfləri olmalıdır. Mən artıq buraya təhdid olunan günahsızların qorunması və ya cəmiyyətdəki nizam-intizamın bərpası kimi amillərin də daxil olmasını təklif etmişəm. Müharibə üçün ədalətli səbəb olmadığı təqdirdə bu bir fəth müharibəsi olacaqdır. Müharibələr müdafiə xarakteri daşımalıdır və bu səbəbdən fəth naminə Allahın mənəvi icazəyə malik olmamalıdır.

İkincisi, ədalətli müharibənin güc tətbiq etməklə müdaxilə etmək hüququ və qanuni hökumət tərəfindən bunu etmək niyyəti haqda bəyanatı olmalıdır. Bundan sonra düşüncələrimiz bu müdaxilə hüququnda cəmləşəcək, buna görə yenidən ona qayıdıb bu barədə daha çox məlumat verəcəyəm. Məsələ burasındadır ki, dünyada islah olunmağı və bərpa edilməyi tələb edən haqsız işlərin də baş verdiyini demək bir şeydir. Bu ədalətli məsələdə iştirak etmək hüququna malik olduğumu demək başqa bir şeydir. İşin ədalətli olması və kiminsə işə nəzarət hüququna malik olması arasında fərq var. Beləliklə, ədalətli müharibədə olan ikinci məqam kiminsə müdaxilə etmək hüququnun olması və müdaxilə hüququnun qanuni hakimiyyət orqanları tərəfindən bəyan edilməsidir.

Bu ölkədəki Vyetnam təcrübəsi bizə faciəvi şəkildə həm fəlakəti, həm də müharibənin bəyan edilməməsi xəyanətini nümayiş etdirir. Axı, Vyetnamda yüzlərlə və hətta minlərlə əsgərimiz bu ölkədə əməliyyatlardan külli miqdarda dollarlar qazanan insanlar tərəfindən düşmənə verilən avadanlıqla öldürüldü. Bu ölkədə müharibəyə qarşı çıxmaqla az qala satqınlıq hesab etdiyim işlərə qatılanların çoxu etdiklərini edə bilməzdilər: düşməni ziyarət emək, orada şəkil çəkdirmək, ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə böyük kampaniyalar ilə Hollivud üzvlərinin müharibəyə qarşı olduğunu nümayiş etdirmək – əgər müharibə bəyanatı olsaydı, belə şeylər mümkün olmazdı. Çünki onda bu açıq-aydın xəyanət olardı və cəzalandırılardı. Əsgərlərimizi münaqişəyə yollamağımız və müharibə bəyanatı ilə onları müdafiə etməməyimiz bizim səhvimizdir, bu da o deməkdir ki, ya hamı bu məsələni dəstəkləməli, ya da tamamilə səssiz qalmalıdır. Beləliklə, ikinci məqam bundan ibarətdir ki, müdaxilə hüququ və qanuni hökumətin bunu etməsi haqda bəyanat olmalıdır.

Üçüncüsü, ədalətli müharibədə müharibə son çarədir. Ədalətli bir səbəbiniz varsa və müdaxilə etmək hüququnuz varsa, son çıxış yolu olmadığı təqdirdə, bunu etmirsiniz, çünki əvvəlcə sülh danışıqlarına başlamağa çalışmalısınız. Əgər bunu əvvəl danışdığımız dildə ifadə edə bilsəm, ədalətli müharibədə müraciət güc tətbiq etməzdən əvvəl haqqa yönəldilməlidir. Avtomatik olaraq sadəcə ordu və ya dəniz qüvvələrindən istifadə edərək, məsələni həll etmək olmaz. Zorakılığa əl atmamışdan əvvəl, ilk öncə məsihçilər Allahın ədalətinə, doğru və yanlışa, danışıqlara müraciət etməlidir.

Dördüncüsü, bu üç şərt yerinə yetirildikdə belə, uğur qazanmaq ehtimalı ilə müharibəyə girmədiyiniz təqdirdə o ədalətli deyil. Bunu eşitmək bizim xoşumuza gəlməsə də, həyatın kobud həqiqətlərindən biri də budur ki, ədalətli işlərin heç də hamısı uğurla yerinə yetirilə bilməz. Beləliklə, boş yerə mal, pul və can qurbanı istəmək ədalətsizlikdir. Bu işdə uğurun qazanılması ehtimalı az olduqda bir insanın azadlığından və həyatından məhrum olmasını xahiş etmək ədalətsizlikdir. Ədalətli müharibə uğur qazanma ehtimalı mövcud olan müharibədir.

Beşincisi, ədalətli müharibə, veriləcək itkilərin bərpa ediləcəklərdən daha böyük bəla hesab olunmadığı müharibədir. Bir dayanıb və bu haqda fikirləşin, bəlkə də dünyada baş verən bəzi pis şeylər var ki, onları böyük müvəffəqiyyətlə həll edə bilərik. Amma onların həll olunmasının əvəzi bizim üçün həmin bəlaların əlacından daha böyük bir yük, daha böyük bir bəla ola bilər. Bu nəzərə alınmalıdır.

Altıncısı, ədalətli müharibədə istifadə olunan vasitələrə – başqasına qarşı zorakılıq tətbiq edilərkən istifadə olunan vasitələrə həm fərq qoyulmalı, həm də mütənasib olmalıdır. Ədalətli müharibə düşməni məhv etmək üçün əlindən gələni etdiyin “hərtərəfli müharibə” deyil. Ədalətli müharibə mülki şəxsləri döyüşçülərdən açıq şəkildə fərqləndirir. Bu şiddətin fərq qoymaqla tətbiqidir və şiddətin mütənasib istifadəsidir. Sadə dildə desək, ədalətli bir səbəb üçün belə “həddini aşmır”ıq. Tətbiq edilən şiddət yalnız təcavüzkar millət tərəfindən məhv edilmiş sülhü bərpa edəcək qədər olmalıdır.

Bu altı bənd “ədalətli müharibə nəzəriyyəsi” adlanan yerlərdə olduqca yersizdir və mən bu altı bəndin Müqəddəs Kitab tərəfindən təsdiqlənə biləcəyini təklif edirəm. Bunların çoxunu verəcəyim qısa icmalda da görəcəyik.

II. Müqəddəs müharibə üçün Allahdan xüsusi rəhbərlik

Amma ədalətli müharibə haqqında danışmazdan və Müqəddəs Kitaba baxmazdan əvvəl biz bir neçə dəqiqə ayırmalı və özümüzə sual verməliyik: “Müqəddəs Kitabın müharibədə bizə yol göstərməsini həqiqətən istəyirikmi?” Buna qarşı düşmən münasibət bəsləyənlər Müqəddəs Kitabın rəhbərimiz ola bilməyəcəyini söyləməyə tələsəcəklər, çünki Müqəddəs Kitaba baxanda “Yahvenin Müqəddəs Müharibələri” adlandırdığını görürsünüz. Həqiqətənmi, Əhdi-Ətiq dövrünün İsraili – Allahın satın alınmış xalqı olmaq üçün seçilmiş xüsusi millət, Allah tərəfindən müharibəyə göndərilən həmin seçilmiş müqəddəs xalq ilə eyni mövqedə olduğumuzu demək istəyirik? Həqiqətənmi, biz (yəqin ki, “məsihçi milləti” olduğumuza görə) dünyanın hər hansı bir yerində kommunizmi məhv etmək hüququmuzun olduğunu demək istəyirik? Həqiqətənmi bu müqəddəs müharibə əbasını üzərimizə keçirmək istəyirik? Beləliklə, bir anlıq dayanıb Müqəddəs Kitabdakı müqəddəs müharibə vəziyyətləri barədə xüsusi yeri – Allahın səlib yürüşlərini nəzərdən keçirməliyik.

Allahın işlərini Allahın qanunlarından ayırmaq

İsrail Kənan torpağını işğal edərkən Tanrının Kənan qəbilələrinə kütləvi ölüm hökmü lənətini tətbiq etmək üçün xüsusi bir zamanda və yerdə nikbin əmrlər verdiyi doğrudur. Allahın bu göstərişinin xilas tarixində misilsiz rol oynadığına inanıram. Deməli, Müqəddəs Kitabda müqəddəs müharibə üçün Allahın şərtləri barədə oxuduqlarımız bizim müharibə haqqında düşüncələrimizdə – nə standart, nə sıravi, nə davamlı mənəvi cəhətdən etibarlı deyil, misilsiz bir yer tutur. Biz bir tərəfdən Allahın işləri, digər tərəfdən də Allahın qanunları arasında fərq qoymalıyıq.

Müqəddəs müharibənin xüsusi cəhətləri

Allah müəyyən Kənan qəbilələrini məhv etmək üçün xüsusi hərəkət edə və bu prosesdə həmin konkret hal üçün xüsusi vəhy verə bilərdi. Heç kim Onun bunu etmək haqqına şübhə etməməlidir. Əlbəttə, bir çoxları Müqəddəs Kitab əxlaqını barbarlıqda günahlandıracaq, çünki Allah İsraili müqəddəs müharibə aparmaq üçün həmin torpağa göndərdi. Mən bu nöqteyi-nəzərin tərəfdarı deyiləm. Allahın Öz yaratdıqları ilə istədiyi hər şeyi etməyə haqqı var. Ancaq Allahın keçmişdə nə vaxtsa bunu etməyə qərar verməsi Onun əməlini və ya xüsusi əmrini Onun xalqı üçün daimi siyasət təlimatı olan qanuna çevirmir. Allahın qanunlarının Onun xalqı üçün müqəddəs müharibəyə dair təlimatlarda olmayan ümumi və davamlı səlahiyyət və ya göstərişi var.

Nə üçün Allah bu qədər böyük bir dağıdıcı işi görmək üçün İsraili o torpağa göndərdi? Mən inanıram ki, Kainatın Hakimi və Rəbbi, Allah Kənanlıları iyrənc işlərinə görə ölümə məhkum etmişdi. Müqəddəs Kitab bizə belə deyir. Allah İsraili Öz mühakiməsinin aləti olaraq istifadə etməyi seçdi və bu prosesdə müqəddəs adlandırdığımız müharibə üçün açıq-aydın təlimat verdi. Allah Kənan qəbilələrinin Onun lənətinə düçar olduğunu və xalqı İsrail tərəfindən layiqincə cəzalandırılacağını bəyan etdi və bunun yerinə yetirilməsi üçün təlimatlar var. Lakin biz Allah deyilik! İnsanları və millətləri Allahın bacardığı və etdiyi kimi mühakimə edə bilmərik. Bütün insanlar və bütün millətlər üçün siyasət təlimatı olan Allahın qanunları ilə idarə olunmalı və onlarla məhdudlaşdırılmalıdır.

Bu gün mühakimə edən təcavüzkar müharibələrə səlahiyyət verən xüsusi vəhylər olmadığına görə Müqəddəs müharibələr haqqında Əhdi-Ətiqdə oxuduğumuz kimi, özümüzü “məsihçi xalqı” hesab etsək belə bizim üçün bir göstəriş deyil. Çünki Allahın xalqı Onun işini aparmaq, yer üzərində Onun Padşahlığını genişləndirmək üçün əlinə fiziki qılınc almır. Görəcəyimiz kimi, Allahın Padşahlığı, Allahın Kəlamı olan Ruhun qılıncından gəlir. Buna görə də Kənanın Əhdi-Ətiq hekayəsini və onun günahla nə qədər dolduğunu oxuduğumuz zaman – Yaradılış 15:16 və ya Levililər 18-ə baxın – Allahın Kənan qəbilələrinə qarşı göstərdiyi ziddiyyətin məhz onların iyrənclik və azğınlıqlarına görə bəyan etdiyinə diqqət yetirin. Əgər mən sizə Kənanlıların pozğunluqlarından danışsaydım, Allahın nə üçün onlara bu qədər qəzəbləndiyini başa düşərdiniz. Onlar əxlaqi cəhətdən rüsvayçı hərəkətlər edirdilər. Kənanın günahla dolduğuna görə Allahın mühakiməsi mütləq idi.

Qanunun Təkrarı 7:1-5, 16 və 22-26-ya bax:

¹Allahınız Rəbb sizi gedəcəyiniz torpağa aparır. Siz oranı mülk olaraq alacaqsınız. O sizin önünüzdən bir çox milləti – Xetliləri, Qirqaşlıları, Emorluları, Kənanlıları, Perizliləri, Xivliləri, Yevusluları – sizdən xeyli çox, xeyli qüvvətli yeddi milləti qovacaq. ²Allahınız Rəbb onları sizə təslim edəcək. Siz onları məğlub edərək tamamilə məhv edin. Onlarla əhd bağlamayın və rəhm etməyin. ³Onlarla qohum olmayın, oğullarına qız verib, oğullarınıza onlardan qız almayın. ⁴Çünki onlar övladlarınızı Mənim ardımca getməkdən döndərib, başqa allahlara qulluq etdirəcəklər. Onda Rəbbin sizə qarşı qəzəbi alovlanacaq və tezliklə sizi yox edəcək. ⁵Onlarla belə rəftar edin: qurbangahlarını dağıdıb daş sütunlarını sındırın, ilahə Aşera bütlərini baltalayıb oyma bütlərini odda yandırın.

¹⁶Allahınız Rəbbin sizə təslim edəcəyi bütün xalqların axırına çıxacaqsınız. Onlara rəhm etməyin, allahlarına sitayiş etməyin. Əgər belə etsəniz, bu sizə tələ olar.

²²Allahınız Rəbb yavaş-yavaş o millətləri qarşınızdan qovacaq. Onları tezliklə məhv edə bilməyəcəksiniz, yoxsa çöl heyvanları üstünüzə daraşar. ²³Allahınız Rəbb onları sizə təslim edəcək və vahiməyə salaraq, nəhayət, yox edəcək. ²⁴Onların padşahlarını da sizə təslim edəcək. Siz də onların adlarını səma altından siləcəksiniz. Siz onları qırarkən kimsə qarşınızı ala bilməyəcək. ²⁵Onların allah saydıqları oyma bütlərə od vurub yandırın. Onlara çəkilmiş qızıl-gümüşə gözünüz düşməsin. Özünüz üçün onlardan götürməyin, yoxsa tələyə düşərsiniz, çünki onlar Allahınız Rəbbin gözündə iyrəncdir. ²⁶Belə iyrənc şeyləri evinizə gətirməyin, yoxsa siz də onlar kimi məhv olarsınız. Onlara tamamilə ikrah və nifrət etməlisiniz, çünki belə təsvirlər məhv olunmağa həsr olunub.”

– Qanunun Təkrarı 7:1-5, 16 və 22-26

Və Qanunun Təkrarı 20:16-18 ayələrində nəyə baxdığımızı xatırlayın:

¹⁶Ancaq Allahınız Rəbbin irs olaraq sizə verəcəyi bu millətlərin şəhərlərində nəfəsi olan heç bir canlını belə, sağ buraxmamalısınız. ¹⁷Xetliləri, Emorluları, Kənanlıları, Perizliləri, Xivliləri, Yevusluları Allahınız Rəbbin sizə əmr etdiyi kimi tamamilə yox edin ki, ¹⁸allahlarına iyrənc adətlərlə səcdə edənlərdən bunları öyrənərək Allahınız Rəbbə qarşı günah işlətməyəsiniz.”

– Qanunun Təkrarı 20:16-18

Bu millətlərin bizim dilimizlə desək “qadağan olunmuş” qədər, Allah qarşısında yandırılmış təqdim kimi həsr olunacaq qədər Allahın hökmünün kəskin və qəti olduğunu dediyinə fikir verin. Bu millətlərlə sülh, bu millətlərlə ittifaq, bu millətlərlə nikah, bu millətlərdən dini vəsaitlər və bu millətlərdən sağ qalan olmayacaqdır! Həqiqətən, bu millətlərdən hətta nə mal-qara, nə də qoyunlara rəhm edilməməlidir – Allah belə bir xalqı iyrəncliklərindən ötrü məhv etməyə təslim etdikdə nəfəs alan heç bir şey sağ qalmamalıdır.

Qanunun Təkrarı 7:6-11 bizə İsrailin Allah tərəfindən xüsusilə seçilməsinin tələb etdiyi kimi, yəni Allahın İsrail ilə unikal münasibətinə görə bunu etmək üçün seçilməsindən xüsusi olaraq danışır:

⁶Çünki siz Allahınız Rəbbin müqəddəs xalqısınız. O sizi yer üzündəki bütün xalqlar içərisindən Özünə məxsus xalq olaraq seçdi. ⁷Rəbbin sizi sevməsi, seçməsi o biri xalqlardan daha çox olduğunuz üçün deyil. Həqiqətən, siz onlardan azsınız. ⁸Rəbb sizi sevdiyi və atalarınıza verdiyi vədi yerinə yetirmək istədiyi üçün qüdrətli əli ilə sizi Misirdən çıxartdı. O sizi köləlik diyarından, Misir padşahı firondan satın aldı. ⁹Bilin ki, Allahınız Rəbb əsl Allahdır. O, vəfalı Allahdır. Əhdinə sadiq qalıb Onu sevənlərin, əmrlərini yerinə yetirənlərin minlərlə nəslinə məhəbbətini göstərər. ¹⁰Ona nifrət edənləri isə qisas alaraq məhv edəcək. Onlardan qisasını almağa gecikməyəcək, bunu mütləq edəcək. ¹¹Ona görə sizə bu gün buyurduğum əmrləri, qaydaları və hökmləri diqqətlə yerinə yetirin.”

– Qanunun Təkrarı 7:6-11

Allah deyir: İsrail, bunu ona görə etmirsən ki, sənin öz xüsusi hüquqların var; bunu Mənim seçilmiş xalqım olduğuna görə edirsən və Mənə böyük və möhtəşəm bir şey təklif etdiyin üçün səni seçmədim. Sevgimi sənə bağlayıram və mən əhdimi saxlayan Allaham. Mən bu torpağı atalarına verəcəyimə söz verdiyim kimi, indi bu vədi yerinə yetirirəm və onu sənə verirəm və bu prosesdə hökm alətim olacaqsan və Mənə nifrət edənlərə və bu əxlaqsızlıqları edənlərə əvəzini verəcəyəm.

Saylar 21:14-də İsrail ilə Yahve arasındakı bu xüsusi münasibətlər üzündən baş verən “Rəbbin Döyüşləri” haqqında oxuyuruq. Yeşua 3:5-də əsgərlər möminliklə özlərini həsr etməlidirlər. Çıxış 30-da əsgərlərin hər biri Rəbb qarşısında kəffarə olunmalı idi. Qanunun Təkrarı 23:9-14-də düşərgənin Allahın müqəddəs hüzuruna görə xüsusi təmizliyə malik olduğunu görürük. Buna görə hər bir əsgərdə bir bel olmalı idi ki, ayaqyoluna getmək vaxtı gələndə yer qazıb nəcisini basdıra bilsin, çünki düşərgənin ortasında Allah gəzir. Rəbbin bu ordusunda xüsusi bir müqəddəslik var. Qanunun Təkrarı 20:1-4-də Rəbbin İsrail ilə döyüşə girdiyini oxuduq.

Bu gün təcavüzə səlahiyyət verən vəhy yoxdur

Bütün bunlar sadəcə, İsrailin Amerika Birləşmiş Ştatları, Fransa, İngiltərə, Çin və ya başqa bir ölkə ilə eyni vəziyyətdə olmadığı anlamına gəlir. İsrail Allahın göstərişinə, Onun əmrinə əsasən və həmin torpaqda olan iyrənc xalqa xüsusi olaraq Onun hökmünü icra etmək məqsədilə müharibəyə getmək üçün Allahla xüsusi münasibətlərə malik idi və Ondan xüsusi qaydalar almışdı. Sonradan Müqəddəs Kitabda İsrailin tarixindəki müəyyən müharibələr üçün Allahın xüsusi vəhy verdiyini oxuyuruq. Əslində Şaulun bütün hekayəsi Şaulun Rəbbin yol göstərməsini istəməsi ilə sona çatır. Lakin Müqəddəs Kitabda deyildiyi kimi, Allah Şaulla Urim və Tummim və ya peyğəmbər vasitəsi ilə və ya yuxuda danışmadı; Allah Şaulun qarşısında susdu və artıq onu yönəltmədiyini göstərdi. Allah xüsusi vəziyətlərdə və çox xüsusi kütləvi müharibələrdə İsrail olmadığımıza, xüsusilə seçilmiş xalq olmadığımıza, xalqlardan olan əxlaqsızlar üzərində Allahın hökmünü icra etmək üçün çağırılmadığımıza görə bizə aid olmayan xüsusi vəhy verdi.

III. Ümumi müharibə üçün aşkarlanmış göstəriş

Qanunun Təkrarı 20-də aşkar fərq

Bununla belə, Qanunun Təkrarının 20-ci fəslində Allah tərəfindən verilmiş, indicə müzakirə etdiyimizdən xüsusilə fərqli qanunlar verildiyini görəcəksiniz. Allah tərəfindən xüsusi müqəddəs müharibə vəziyyəti üçün nəzərdə tutulmayan qanunlar var. Qanunun Təkrarı 20:10-da biz oxuyuruq: “Hansı şəhərə yürüş etsəniz, əvvəl onun xalqını sülhə çağırın” – bir dəqiqə dayanın! Millətin qadağan olunduğu, ram edildiyi bir vaxtda müharibə qaydaları budur ki, oradakı insanların istəklərindən asılı olmayaraq, sülh olmayacaqdır. 14-cü ayədə oxuyuruq: “Qadınları, uşaqları, heyvanları və şəhərdə olan bütün malları isə talan edin. Allahınız Rəbbin sizə verdiyi düşmən malını özünüzə sərf edə bilərsiniz”. Müqəddəs müharibə şərtləri gəldikdə onlara qənimət kimi nəsə götürmək qadağan edilmişdi və canlı olan heç nə sağ qala bilməzdi. 15-16-cı ayələr xüsusilə vacibdir: “Sizə yaxın millətlərə aid olmayan, sizdən uzaqlarda yerləşən şəhərlərin hamısına qarşı rəftarınız belə olsun! Ancaq Allahınız Rəbbin irs olaraq sizə verəcəyi bu millətlərin şəhərlərində” müqəddəs müharibə aparmalı, onları tamamilə məhv etməlisiniz.

Beləliklə, Allah Öz qanununda yalnız həsr olunmuş müqəddəs müharibənin xüsusi günü üçün deyil, həm də tamamilə bu qəbildən olmayan təlimatlar da verdi. Bu, bizim üçün çox aydın şəkildə fərqləndirilmişdir. O insanlar Allah tərəfindən məhv edilən Kənan qəbilələrinin bir hissəsi olmayan millətlərdir, siz vaxtı gələndə onlarla aşağıdakı şəkildə mübarizə aparacaqsınız.

Müqəddəs Kitabdan nümunə qaydaları

Allahın bizə verdiyi bu müharibə qanunlarından bəzilərinə nəzər salaq, müharibə apararkən belə əxlaqi hakim kimi mütləq mövqeyini nümayiş etdirək. Saylar 1:2-3-də bir kişinin orduya iyirmi yaşında çağırıla biləcəyini və çağırılanların cinsinin kişi olduğunu oxuduq. Bu şəkildə iyirmi və ya daha yuxarı yaşda bütün kişiləri orduya çağırmaq olardı. Lakin Qanunun Təkrarı 20:5-8-də çağırış tətbiq olunduqda belə, hərbi xidmətə çağırışda istisnaların olduğunu görürük.

Birincisi, yeni ev tikən heç kim çağırıla bilməz. Yenicə üzüm bağı salmış birini çağırmaq olmaz. Müharibənin tam məqsədi nədir? Məqsədimiz evləri, ailələri və əmlakı qoruyub saxlamaqdır! Buna görə də evləri, ailələri və mülkləri naminə bunu yenicə edənlər onlardan zövq almaq hüququndan imtina etməli deyillər, amma onların məhsul ili olmalıdır; Allah onların müharibəyə çağırıla biləcəyini söyləməzdən əvvəl evlərinə köçməli və onu Allaha həsr etməlidirlər. Əslində, Qan. Təkrarı 20:5-8-də biz həmçinin oxuyuruq ki, yeni nişanlanan və ya evlənənlər də çağırılmamalıdırlar. O, ilk növbədə həyat yoldaşını xoşbəxt etmək üçün birincı ilini onunla keçirməlidir. Beləliklə, hər kəs orduya çağırıla bilməzdi, çünki Allah belə bir müharibədə İsrail ailələrini, evlərini və mallarını qoruyur. Buna görə hələ bu şeylərdən zövq almayanlar müharibəyə aparılaraq bunlardan məhrum olmamalıdırlar.

Amma bununla bitmir! Allah həm də qorxaqların və cəsarətsizlərin çağırılmamalı olduğunu da deyir. Biz bu gün bunu necə tətbiq etmək istərdik? Hər kəs bunun içində çox sağlam düşüncənin olduğunu görə bilər və bunun əsaslandırılması elə buradaca, Müqəddəs Kitabda qeyd olunur. Ürəkli və döyüşə meyli olmayan birini götürün və o, həmkarlarına, döyüşdəki yoldaşlarına təhlükə olmasa da yük olur. Yəni qorxanlar orduya çağırıla bilməzlər.

Saylar 1:48-49 və digər yerlərdə ruhani xidmətə çağırılan Levililərin də müharibəyə çağırılmadığını görürük. Allah çox məhdud vəziyyətlərdə bu cür hərbi çağırışa icazə verdi: çağırılanlar 20 yaşında olmalıdır; onlar kişi olmalıdır; yeni evlənənlər, ev tikənlər və ya üzüm bağı salanlar, eləcə də, qorxanlar və ya Allaha ruhani xidmətdə iştirak edənlər daxil edilməməlidirlər.

Üstəlik, döyüş zamanı müharibə üçün bizim günümüzdə və dövrümüzdə tətbiq olunması vacib olan qaydaların olduğunu görürük. Qanunun Təkrarı 20:10-12-də oxuyuruq: “Hansı şəhərə yürüş etsəniz, əvvəl onun xalqını sülhə çağırın”. Yəni zorakılığa əl atmazdan əvvəl bunun qarşısını alacaq sülh maddələrini təklif etməlisiniz. İtaət etmək istəsələr, onda onlar sizin mükəlləfiyyətçilərinizə çevriləcəklər və bu da normaldır. 12-ci ayədə deyilir: “Yox, əgər sizin sülh çağırışınızı rədd edib döyüşə başlasa, onda şəhəri mühasirəyə alın.” Fikir verin, təklif etdiyiniz sülh maddələrini rədd etsələr belə, siz bu şəhərə hücum etməməlisiniz. Hətta o zaman belə müharibənin ilk addımı şəhəri mühasirəyə almaqdır. Onları gözətləməli, ac qoymalı, tədarüklərini kəsməlisiniz, çünki insan həyatını zorla almaqdansa bunu etmək daha yaxşı olardı. Beləliklə, müharibənin gedişatı zorakılıq olmazdan əvvəl sülh təklif olunmalı, sonra isə mühasirə tətbiq olunmalıdır.

Üstəlik, Luka 14:31-32-də İsa bizə şagirdliyin qiymətinə dair Öz nümunələrinin birində göstərir ki, heç bir padşah əvvəlcə ordusunu və ona qarşı çıxan ordunu saymadan və həqiqətən bu müharibəni qazanmaq üçün böyük bir ehtimalın olub-olmadığını soruşmadan döyüşə girməz. Qiymət hesablanmalıdır. İsa deyir ki, əgər qələbə çalmaq üçün lazım olana malik deyilsinizsə, müharibə apardığınız tərəfə sülh şərtlərini təklif etməlisiniz.

Beləliklə, “ədalətli müharibə nəzəriyyəsi” adlanan anlayışın Müqəddəs Kitabda çoxlu ümumi və ya xüsusi şərtlərini tapmaq olar. Ədalətli müharibəni ədalətli səbəb, özünümüdafiə naminə aparmaq lazımdır. Döyüşə girmək hüququ olduqda və müharibə elan edildikdə müharibə olmalı, müəyyən yolla, əvvəlcədən sülh təklif etməklə, tam məhv etmə tətbiq olunmadan, ondan istifadədə planlı və seçici olmaq lazımdır.

Meyvə ağaclarının məhv edilməsinə qoyulan qadağanın izahı

Bu şərtlərin ən güclü dəstəyi Qanunun Təkrarı 20:19-20-ci ayələr, baxanda bir çoxlarını çaşqınlığa salan bu kəlamdır. Burada deyilir ki, siz müharibə apardığınız bir şəhəri uzun müddət mühasirədə saxlayanda ağaclara balta vuraraq məhv etməməlisiniz. Bu ağacların bəhrəsindən yeyə bilərsiniz, ancaq torpaq üzərindəki meyvə ağaclarını məhv etməməlisiniz. Bar verməyən ağacları kəsə bilərsiniz, ancaq yalnız şəhərə və mühasirəyə qarşı istehkamlar qurmaq üçün istifadə etmək üçün bunu edə bilərsiniz. Bu, mədəniyyətin və dolanışığın tamamilə məhv edilməsinin müharibə aparmağın ilahi bir yolu olmadığını izah edir. Əgər Allah mədəniyyəti qadağa altına qoymayıbsa, məhv müharibələri olmamalıdır. Allah bəzi adamların Ona təslim olunduğunu, heç bir canlı varlığın sağ qalmamalı və həmin millətin tamamilə məhv edilib bir daha xatırlanmamalı olduğunu söyləyirsə, onda məhv müharibəsi ola bilər, lakin özunümüdafiə müharibəsində belə ola bilməz! Qanunun Təkrarı 20-ci fəsildə təsvir olunduğu kimi müqəddəs müharibə deyilsə, bu mümkün deyil. Belə hallarda məhv müharibəsi olmamalıdır; müharibə torpaqlara qarşı deyil, döyüşənlərə qarşı aparılmalıdır. Beləliklə, dağıdıcı güc seçici şəkildə istifadə edilməlidir.

Qısası, bunun avtomatik olaraq nüvə silahının müstəsna olaraq istifadəsini ləğv etdiyinə inanmıram. Nüvə silahının meyvə ağaclarını məhv edəcəyi doğrudur, ancaq biz Allahın qanunlarının orijinal istifadəsinə baxmalı, bu günümüzdə və bu dövrümüzdə tətbiq etdiyimiz ümumi prinsipin nə olduğunu soruşmalıyıq. Biz tam məhv etmə müharibəsi deyil, lakin hərbi maşınların və elmin (bu halda bu, nüvə silahlarıdır) inkişaf etdiyi səviyyədə, onlardan istifadənin müstəsna olaraq münasib olduğu bəzi şəraitlərdə istifadə edərək müharibə aparmalıyıq. Demək istədiyim odur ki, nüvə müharibəsi nəzərdən keçirdiyimiz ümumi müharibə prinsiplərinə əsasən istifadə olunduğu təqdirdə avtomatik olaraq istisna edilmir.

IV. Beləliklə, Müqəddəs Yazı yalnız müdafiə müharibəsinə icazə verir

Bu nəticəni dəstəkləyən Müqəddəs Kitab mülahizələri

Müharibənin müstəsna və nisbi zorakılıq istifadə etmək baxımından aparılması mövzusundan istiqamətimi dəyişərək artıq müharibənin müdafiə kimi təsvir etdiyim ədalətli səbəbinə diqqət yetirmək istəyirəm. Müqəddəs Kitabda hər hansı bir xalqın ümumi qayda olaraq təcavüzkar müharibə aparması üçün heç bir əsas yoxdur. Gəlin bu səssizliyin mənası barədə düşünək. Bəzən səhvən səssizliyə müraciət edə bilərik, amma bunun yanlış olduğuna inanmıram. Çünki heç kimin Allahın icazəsi olmadan başqa bir insanın əmlakını, azadlığını və ya həyatını əlindən almağa haqqı yoxdur. Buna görə də, Allah tərəfindən Onun Kəlamında təcavüzkar müharibə icazəsinin olmaması, mənəvi baxımdan bizə çox şey deyir. Heç kim başqasının canı və malı üzərində hökm etmək məsuliyyətini öz üzərinə götürə bilməz. Əgər Allah başqa bir insanın öldürülməsinə icazə verməyibsə, bunu qətl hesab edirik. Buna görə də, Allah təcavüzkar müharibəyə icazə verməyibsə, bu vəziyyətdə ölənlər qətlə yetirilmişdir.

Allah özünü qorumaq, özünümüdafiə üçün Müqəddəs Kitabda öldürməyə icazə verir və Allah qanuni edam məqsədilə ölüm cəzasına icazə verir. Amma qanuni edam olduğu təqdirdə belə, hər kəsin edam etmək hüququna malik olmadığını, ancaq yalnız “səlahiyyətə malik olanlar”a Allah tərəfindən qılınc verildiyini yadınızda saxlayın. Kiminsə cəzası ölüm olan cinayəti törətməsi bizə bir qrup qisasçıları toplayaraq gedib onu edam etmək hüququ vermir. Bunu yalnız dövlətin qanuni şəkildə qurulmuş qüvvələri edə bilər. Deməli, ölüm cəzasına Allah tərəfindən razılıq verildiyi vəziyyətlər var: qanuni edam və özünümüdafiə məqsədi ilə.

Qanunun Təkrarı 17:16-ya əsasən, Əhdi-Ətiq dövrünün İsrailində atların sayı məhdudlaşdırılmışdı. Bir çoxlarınızın da bildiyi kimi, qədim dünyada at müharibə baxımından hücum silahı idi. Torpaq ələ keçirildikdən sonra İsrail təcavüzkar bir dövlətə çevrilməli deyildi. İsraildə daimi bir ordu olmalı deyildi. Qanunun Təkrarı 20:9 İsraildə zabit heyətinin olmadığını göstərir. Daha çox mətnləri oxuduqca İsrailin xüsusi məqsədlər üçün çağırılan yığma qoşun sistemindən istifadə etdiyi görünür. İsrail (müqəddəs müharibədən başqa) yalnız müdafiə müharibəsində iştirak etməli idi. Əxlaqi nöqteyi-nəzərdən Allahın qanununun bu prinsipi bütün millətlərə aid edilir. Allah, başqalarının ya canını, ya malını, ya da azadlığını almaq üçün zorakılığın tətbiq edilməsinə haqq qazandırmırsa, bu qeyri-məqbuldur.

Müdafiə müharibələri ilə qabaqlayıcı tədbirlərin əlaqəsi

Şübhəsiz ki, müdafiə müharibəsi bu gün qabaqlayıcı tədbirlər müharibəsi adlandırdığımız anlayışı da əhatə edə bilər. Bəzən olur ki, düşmənin sizə və ya sizin ölkənizə hücum etmək niyyəti haqqında aydın bir əlamət gördükdə rəqibinizə zərbə endirərək ilk addımı siz atırsınız. Bu mövzu daha da mürəkkəbləşir və bütün qayda və məhdudiyyətlərin təfərrüatlarına qapılmaq fikrində deyiləm. Lakin ümumiyyətlə götürsək, müharibənin müdafiə xarakterli olması tələbi zərbəni birinci endirə biləcəyimiz həqiqətini istisna etmir. Ancaq başqa bir millətin bizə qarşı müharibə aparmağa aşkar bir niyyəti olduqda insan həyatını xilas etmək üçün ilk addımı ata və bunu dayandıra bilərik. Beləliklə, ədalətli müharibələr müdafiə xarakterli müharibələrdir.

Müdaxilə müharibələri yurisdiksiyanı pozur

Bu məni bəlkə də ən mübahisəli məqama gətirib çıxarır ki, bu da “Xeyirli məqsədlə başqa bir xalqın işinə qarışmaq nə deməkdir?” sualıdır. Bəs başqa ölkələrdə ədalət uğrunda səlib yürüşləri aparmaq necə?

Mən artıq qeyd etdim ki, ədalətli müharibə yalnız doğru səbəbə deyil, müdaxilə etmə haqqına da sahib olmalıdır. Qərb dünyası tarixində və ölkəmizdə guya “xeyirli səbəbləri” olan çoxlu səlib yürüşləri olub. Demokratiya naminə dünyanı təhlükəsiz etmək üçün müharibəyə getdik; biz “bütün müharibələrə son qoymaq üçün müharibə” apardıq; məzlumları xilas etmək üçün müharibələr; dünyanı nüvə silahlarının yayılmasından müdafiə etmək üçün müharibələr və belə-belə siyahı davam edə bilər – bunların hamısı bir səlib yürüşündə iştirak etmək üçün çox xeyirli səbəblərdir, lakin indi qarşımızda duran məsələ isə “həmin məqsəd uğrunda müdaxilə etmək, pul və qan tökmək hüququmuz varmı?” Unutmayın ki, səbəb xeyirli ola bilər, amma müdaxilə etmək hüququmuz olmaya bilər.

Bu barədə ailə məsələləri nöqteyi-nəzərindən düşünə bilərik. Valideynlərin öz övladlarına dişlərini fırçalamağı və cəmiyyətdə adi davranış qaydalarını öyrətmələri yaxşıdır. Ancaq ən yaxın qonşunuz bu mövzuda çox səhlənkardırsa, bəlkə də tamamilə məsuliyyətsizdirsə və uşaqlarına dişlərini fırçalamağı və yemək masası ətrafında ədəbli davranmağı öyrətmirsə, ədalətli olduğuna görə (yəni uşaqlar bu şeyləri öyrənməlidirlər), avtomatik olaraq qonşunuzun evinə girib onun övladlarına nəzarəti və onların tərbiyələndirilməsini öz üzərinizə götürmək hüququnuz varmı? Aydındır ki, yoxdur!

Presviteriyanlar olaraq biz imanlı cəmiyyəti sahəsini nəzərə alaraq, guya məsihçi adlandırılan cəmiyyətlərdə insanlar tərəfindən Allahın Kəlamına zidd əməllərin icra edildiyinə inanırıq. Bəzən günah olan və əhd cəmiyyətlərində günaha yol verildiyinə görə bunun üçün tövbə etməyən insanlar və hətta həmin cəmiyyətlərin rəhbərləri vardır. O zaman sual yaranır ki, bu adamları məbəddən qovmağa haqqımız varmı? Əgər onlar qanuni yurisdiksiyamızda deyillərsə, onda Presviterian cəmiyyəti, bu yerli icma yerli Metodist və ya Baptist cəmiyyətinin işlərinə daxil olub orada məbəd nizam-intizamında iştirak edə bilərmi? Qətiyyən, çünki bu, bizim qanuni yurisdiksiyamız deyil.

Bir səbəbin ədalətli olması kiminsə ədalətsizliyin aradan qaldırılması ilə məşğul olan bir hüquq-mühafizə səlahiyyəti ola biləcəyi anlamına gəlmir. Müdaxilə etmək hüququ olmalıdır. Buna görə də, mənəvi məsələ yurisdiksiya – dövlətin məhdud qanuni nüfuz dairəsidir. Hesab edirəm ki, bir dövlətin məhdud qanuni nüfuz dairəsi başqa bir ölkənin və ya millətin vətəndaşı deyil, öz vətəndaşlarıdır.

Xarici hökumətlərdə baş verənlərə görə ədalət naminə millətlər mənəvi məsuliyyət daşıyırlarmı? Əgər belədirsə, onda Allah bu barədə bizə harada deyir? Başqa bir xalqın işinə, hətta ədalətli bir iş olsa belə qarışmaq hüququmuz olduğunu Allah bizə harada deyir? Cavab isə qulaqları batıran sükutdur – xeyir, O demir. Dövlətlərin xilaskar olduğuna dair yanlış iddialarından qaçmaq lazımdır. Yaxşı niyyətlərin və hətta ədalətli səbəblərin belə müharibəyə əxlaqi cəhətdən haqq qazandırmaq üçün kifayət etmədiyini görürük.

Həqiqətən, Süleymanın Məsəlləri Kitabı bizə başqalarının mübahisələrinə qarışmaq haqda xəbərdarlıq edir:

Ona aid olmayan münaqişəyə qarışan
Elə bil küçədəki iti qulaqlarından tutur.”

– Sül. 26:17

Süleymanın Məsəlləri digər insanlar üçün zamin və ya zəmanət verməyimizə qarşı da bizə xəbərdarlıq edir:

Özgəyə zamin duran özünü bəlaya salar,
belə zaminlikdən zəhləsi gedən dinc yaşar.”

– Sül. 11:15

Qanmaz başqası ilə əlbir olar,
o, qonşusuna zamin durar.”

– Sül. 17:18

Biz başqa insanların azadlığına zəmanət verə bilmərik; onlara ədalətli davranılacağına zəmanət verə bilmərik və bu, bizim işimiz deyil. Bu anda bu cür müzakirələrdə çox vaxt fərqli bir bənzətmə eşidirəm: “Məsihçi olaraq məgər qonşularımıza kömək etmək məcburiyyətində deyilikmi?” Əgər qonşunuza hücum edilsəydi, ona kömək etmək və onu qorumaq məcburiyyətində olmazdınızmı? Eyni şəkildə, bu dünyanın məzlumlarına hücum edildikdə onlara kömək etmək, dünyanı nüvə silahlarının yayılmasından və ya başqa bir səbəbdən qorumaq bir millət olaraq bizim vəzifəmiz deyilmi? Təhrif olunduğunu düşündüyüm bu düşüncənin cavabı – mənim etmək istədiyim bir şeydir, lakin mənim başqası üçün istədiyimi etmək hüququmun olmaması başqa bir mövzudur.

Deyək ki, ən yaxın qonşumun arvadına əri tərəfindən pis davranılır və mən bunu bilirəm. Bu vəziyyətə müdaxilə edib kömək etmək lazım olduğunu söyləməyim bir şeydir, bu çox düzgün ola bilər; başqa bir qonşunun yanına gedib: “Karl, sən belə etməlisən” deyərək onu bunu etməyə məcbur etmək başqa bir şeydir.

Bilirsinizmi, haqlı, ədalətli səbəblərdən ömrümdən, azadlığımdan, pulumdan, təhlükəsizliyimdən imtina etməyi seçə bilərəm, amma nə mən bunu sənin üçün, nə də sən mənim üçün seçə bilmərik. Nə də, Amerika Birləşmiş Ştatları özləri üçün bu seçimi etməyən insanlar üçün bunu seçə bilər. Unutmayın ki, müharibə yolu ilə müdaxilə etməyi seçən siyasətçilər həmişə başqalarının həyatını, pulunu və azadlığını sərf edirlər. Allahın icazə verdiyi istisna hallardan başqa, bunu etməyə haqları yoxdur. Allahın icazə verdiyi hallar istisna olmaqla, yurisdiksiyanı öz üzərlərinə götürmək və dövlətin məcburi hüquq-mühafizə səlahiyyətlərindən istifadə etmək hüquqlarına malik deyillər. Dövlət məcbur edən bir təşkilatdır və dövlət haradasa bir şəxsə və ya bir qrup insana kömək etmək qərarına gələrsə, bu köməyi digər insanlardan zorla almalıdır.

Dövlət hər bir Presviteriana 10.000 ABŞ dolları verməyin həqiqətən gözəl olacağına qərar verə bilər. Məgər bu, deyək ki, hər konservativ presviterian üçün gözəl olmazdımı, xeyir-dua olmazdımı? Dünyadakı bütün yaxşı presviterianların hamısı daha 10.000 ABŞ dolları pul alsaydı və dövlət sadəcə “onda gəlin bunu edək, yaxşı bir fikir kimi səslənir!” desəydi, yaxşı olmazdımı? Necə düşünürsünüz, həmin pul haradan gələcək? Bunu etmək üçün dövlət insanların üzərinə vergi qoyacaq. Üzərinə vergi qoyulan adamlar 10.000 dollar müavinətdən fayda almayacaqlar (baxmayaraq ki, onu alanların da vergiyə cəlb olunduğu deyilir). Amma Qeyri-presviterianlar Presviterianlara 10.000 dollar hədiyyəyə görə ödəmək məcburiyyətində qalacaqlar və dövlətin belə bir pul köçürməsinə təsir etmək haqqı yoxdur!

Nə də dövlətin ədalətli bir səbəb olsa belə, öz siyasi məqsədləri üçün mənim oğlumun qanını tələb etmək haqqı yoxdur! Çünki sual dövlətə (bu halda Amerika Birləşmiş Ştatlarına) başqa bir millətin işlərinə müdaxilə etməsinə Allahın icazə verib-verməməsidir. Yəni Allah Amerika Birləşmiş Ştatlarını dünyanın polisi təyin etdimi?

Beləliklə, əxlaqi məsələ yurisdiksiyaya aid bir məsələdir: dövlətin qılınc gücündən istifadə edə biləcəyi məhdud mənəvi nüfuz dairəsidir. Buna görə inanıram ki, ədalətli müharibəyə səbəb olan amillərə baxsaq, bəzi hərbi münaqişələrin – hətta öz “ecazkar millətimiz” olan ABŞ tərəfindən hərbi münaqişələrin haqlı müharibələr olmadığını söyləməyə meyl edə bilərik. Uestminster İman Etirafında bir məsihçi məmurunun “ədalətli və zəruri hallarda” müharibə edə biləcəyi bildirilir.

 

V. Müharibələrin aparılmasına dair Müqəddəs Kitab nöqteyi-nəzərindən üç tətbiq və ya səriştə

Vicdani nöqtəyi-nəzərdən hərbi xidmətdən imtina seçimi

Suallar üçün imkan yaratmamışdan əvvəl bu təlim ilə bağlı üç qısa tətbiq və səriştəni qeyd etmək istərdim.

Birinci şərt bundan ibarətdir ki, Müqəddəs Kitab bizə hərbi xidmətə vicdani cəhətdən imtina etmək hüququnu öyrədir. Vicdan baxımından hərbi xidmətdən imtina etmək, insanların Allahsız müharibəni dəstəkləməkdən imtina etməyə mənəvi haqqıdır. Uestminster İman Etirafı (və daha da əhəmiyyətlisi, bunun əsasında duran Müqəddəs Kitab) müdaxilə hüququ olduğu zaman müharibənin ədalətli səbəblə və ədalətli tərzdə aparılmalı olduğunu öyrətdiyinə görə, bu tələblər yerinə yetirilmədikdə insanların müharibədən imtina etmək üçün mənəvi haqları var. Bu, o deməkdir ki, vicdani cəhətdən hərbi xidmətdən imtina etmək seçimə əsaslanmalıdır. Müharibələrin hamısı ədalətsiz deyil.

Pasifizmin mütləq forması kimi, şüurlu şəkildə imtina Müqəddəs Kitab tərəfindən də pislənilir. Ancaq əgər müharibə ədalətsizdirsə, onda kimsə vicdani cəhətdən imtina edə bilər və bu o deməkdir ki, siz seçici olmalısınız. Allahın xalqı və bu ölkənin vətəndaşları olaraq sizə təqdim etməli olduğum problem budur: Birləşmiş Ştatların Ali Məhkəməsi vicdani cəhətdən imtina etmə seçimini istisna və qadağan etdi. Kimsə Allahdan olmayan bir müharibəni dəstəkləməmək məqsədilə vicdani cəhətdən hərbi xidmətdən imtina etmək üçün buna istənilən vəziyyətdə qəti şəkildə öz etirazını bildirməlidir. İman Etirafımız və Müqəddəs Kitab bizə heç də bunu öyrətmir. Buna baxmayaraq, Allah tərəfindən bəraət verilmiş hərbi xidmətdən imtina etmə seçimi də vardır.

Siyasi idarəetmə və onun qoşunlarına dəstək arasındakı fərq

İkincisi, bir şərt olaraq qeyd etmək istədiyim odur ki, qardaş və bacılar, siyasi rəhbərliyə göstərdiyimiz mənəvi dəstəklə siyasətçilərin qərarlarını yerinə yetirən qoşunlara göstərdiyimiz mənəvi dəstək arasında fərq qoymalı olduğumuzu unutmayın. Bu, kiçik bir məqam deyil. Bu, siyasi rejimə onun verdiyi qərarlara görə dəstək verə bilməyəcəyim hal ola bilər. Bu, o demək deyil ki, bu ali hakimiyyəti altında olan qoşunları dəstəkləmirəm. Siyasətçilərin qərarlarını yerinə yetirən qoşunlar, məntiqi və mənəvi cəhətdən, qoşunların yerinə yetirdikləri qərarları verənlərdən tamamilə fərqli bir mövqedədirlər. Müharibənin mənəvi məsuliyyəti, istər haqlı, istərsə də haqsız olsun, ədaləti idarə etmək üçün Allah tərəfindən təyin edilmiş və Allah qarşısında cavabdeh olanların üzərinə düşür. Başqa sözlərlə desək, müharibəyə görə mənəvi məsuliyyət dövlətin siyasətini təyin edən ali qüvvələrin üzərinə düşür.

Beləliklə, Yaxın Şərqdə müharibə aparmaq üçün heç bir yurisdiksiyamızın və hüququmuzun olmadığına əmin olsam da, orada müharibədə vuruşan soydaşlarımı da hərarətlə dəstəkləyirəm. Ali rəhbərliyin etdiyi işdə səhv olduğunu söyləmək bir şeydır və ədalət naminə orada nəsə edənlərə dəstək olmamaq başqa şeydir.

Əxlaqsız qərardan sonra ortaya çıxan əxlaqi suallara dair realizm

Üçüncü, başqa bir şərt odur ki, Müqəddəs Kitab reallığı hətta ilkin olaraq əxlaqsız qərarlar qəbul ediləndən sonra belə əxlaqi qərarlar qəbul etməyə çağırır. Əxlaqsız bir qərar veriləndə biz demirik ki, “Yaxşı, artıq geriyə yol yoxdur, artıq əxlaqsız bir qərar qəbul edərkən əxlaq haqqında düşünmək lazım deyil, qalan hər şey ləğv edilməlidir.” Çoxarvadlılıq məsələsini nəzərdən keçirək: bir kişinin 3 və ya 4 arvadı, ya da deyək ki, sadəcə iki arvadı var. Müqəddəs Kitabın icazə vermədiyi təqdirdə ikinci arvadla evləndikdən sonra biz sual verməliyik ki, bu, onun geriyə dönüb bu hərəkəti ləğv etməsi deməkdirmi? İkinci arvadı ilə bağladığı evlilik əhdini o ləğv etməlidirmi? Cavab isə xeyr, etməməlidir. Allah çoxarvadlılığı pisləsə də, Əhdi-Ətiq qanunlarında belə, çoxarvadlılığın sui-istifadəsini qadağan edən müddəalar var idi. Qanunun Təkrarı 24-ə əsasən ədalətsiz səbəblə boşanan və başqası ilə evlənən adam heç vaxt geri qayıda və birinci həyat yoldaşı ilə yenidən evlənə bilməz. Boşanmanın səhv olması faktı onun geri qayıdıb növbəti evlilikdən sonra bunu dəyişdirə biləcəyi demək deyil. Müqəddəs Kitab Allahın xalqına köləlikdən kənar olmağı söyləyir, bunu demək olar ki, nəyin bahasına olursa-olsun qarşısı alınmalı bir sosial vəziyyət hesab edir, lakin kimsə kölə olmaq üçün əhd bağladıqda, o, köləliyin şərtlərini yerinə yetirməlidir. Həqiqətən, Məzmur 15:4-də deyildiyi kimi, nə vaxt and içsək, öz ziyanımıza olsa belə and versək də, andımıza əməl etmək məcburiyyətindəyik.

Beləliklə, başa düşdüyüm yalnız budur – Müqəddəs Kitabda daha çox illüstrasiyalar axtarıb tapa bilərik – bəzən əxlaqsız qərar qəbul edilir və bu qərar verildikdən sonra bizi bu əxlaqsız qərarın ləğvinə qaytarmayan, lakin bizi “indi hansı düzgün hərəkəti etməliyik?” deyə soruşmağa gətirib çıxaran başqa suallar ortaya çıxır. Birinci səhv edildikdən sonra nə etməliyik?

Bunu nəzərə alaraq, bir xalq, hüququ olmadan ədalətli işə girdikdə və bununla da haqsız bir müharibədə iştirak etdikdə, belə yenə də, “indi nə edək” deyə bir sual qalır. İndi qoşunlar yürüdüldükdən, bütün vaxt, pul və səylər buna sərf olunduqdan sonra nə etməliyik? Güman edirəm ki, birincisi, bəzən bu mərhələdə hərbi münaqişədən çıxmağınız düzəltməyə çalışdığınız şərtlərdən daha pis şərtlər yarada bilər.

Bizim hal-hazırdakı vəziyyətimizdə baş verənlərin belə olub-olmadığına qərar verməyəcəyəm, amma bunun mütləq nəzəri bir ehtimal olduğunu bilirəm. Müharibədə iştirak edirsinizsə, birdən ondan geriyə çəkilsəniz, düzəltmək üçün gəldiyiniz vəziyyət daha da pisləşə bilər.

Üstəlik, əsgərlərimizi hərbi əməliyyatlar meydanına göndərdikləri zaman onlara verdiyimiz öhdəlik, onlardan müqəddəs şərəflərini və qanlarını boş yerə, bəzilərini və ya hamısını ölümə məhkum edəcək bir müvəffəqiyyətsiz işə həsr etmələrini tələb etmir. Vyetnam faciəsi ordumuza qarşı etdiyimi məhz həmin hərəkətdir. Onları döyüşə göndərdik və sonra müharibədə qalib gəlmələrinə mane olduq. Biz bacarardıq. Bəlkə strateq olan bir şəxs səhvimi düzəldə bilər, amma inanıram ki, biz Vyetnamda bir döyüşdə belə, məğlub olmadıq, amma müharibəni uduzduq. Hərbçilərimizin siyasi səbəblərdən əl-qolları bağlandı və bu, yanlışdır. Əsgərlər döyüşə getməməli və belə vəziyyətlərdə həyatlarını riskə atmamalıdırlar. Bəzən geri çəkilmək və hərbi cəhətdən hədəflərinizə dair güzəştə getmək öz xalqınızın həyatı üçün haqsız bir təhlükə yaradır.

Xatırlatmaq istərdim ki, haqlı müharibə deyil, istila qaydalarına riayət edən bir ordunun bir hissəsi olan – imana gəlmiş Roma əsgərlərinə avtomatik olaraq ordunu tərk etmək əmri verilməmişdi. İsa onun ardınca gedən və hərbi komandanlıq altında olmağın nə demək olduğunu bilən birinə tövsiyə verib ona ordudan ayrılmasını demir. Vəftizçi Yəhya və İsanın vəzlərindən əsgərlərə ilk növbədə ordudan çıxmalı olduqlarına dair təlimatlar oxumuruq. Bəzən öhdəliklər götürülür və Allahın razılığı olmayan ali hakimiyyəti üçün çalışsaq belə onları yerinə yetiririk.

Kaş ki, bunu sizə mürəkkəb və qarışıq görünməyəcək bir şəkildə ötürə biləydim. Burada əxlaqi, seçici qərarlar vermək çətin olacaq. Ancaq bunu həddindən artıq sadələşdirməyə çalışsam, Allahın xidmətçisi olaraq çağırışıma sadiq qalmazdım. Müqəddəs Kitabın ədalətli müharibə haqqında nə öyrətdiyini düşündüyümü sizə izah etməyə çalışdım və sizə sual vermək və ya eşitdiklərinizə dair mübahisə etmək imkanı vermək ədalətlidir. Sonra, Allahın köməyi ilə Müharibələrin Sonu və kölə və məzlum insanlara qarşı məsihçilik borcumuza dair nə etdiyimiz barədə danışacağıq və bu dünyada müharibənin bitməsini görmək ümidimizə baxacağıq.

---

Auditoriyanın sualları və cavabları

Sual № 1: “Qonşu arvada ona qarşı təcavüzkar olan əri məsələsində kömək etmək bənzətməmizə qayıtsaq, bunu özünüz üçün edə bilərsiniz, ancaq başqasından bunu sizinlə etməsini istəyə bilməzsiniz…”

Dr. Bahnsen: “Onları bunu etməyə məcbur etməməliyəm”.

Sual № 1: “Düzdür, düzdür. Bu və ya digər səbəbdən başqa bir millətin işinə müdaxilə etməyi qərara alan bir millət olduğu zaman, o, müharibə yalnız əsgərlərin ciddi şəkildə könüllülük əsasında qalması ilə aparıldığı təqdirdəmi ədalətli müharibə ola bilərdi?

Dr. Bahnsen: Düzdür. Sual bir millətin özünümüdafiə etmək üçün məzlum milləti əsgərlərilə təmin etmə imkanı ilə əlaqədardır. Və düşünürəm ki, bu sualın cavabı “bəli”dir, amma həmin təsvirin şərtlərini xatırlayaq: burada malik olduğumuz bir şey, müharibə səylərini dəstəklədikləri üçün insanları döyüşə məcbur edən və ya insanları vergi verməyə məcbur edən xarici bir ölkənin hakimiyyəti deyil. Burada olanlar tamamilə könüllü və fərdi qaydada həyata keçirilən məsələdir. Deyək ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarında məsihçilərin çoxu bir müsəlman tiranının Yaxın Şərqdə etməməli olduğu şeyləri etdiyindən narahatdır. Ola bilər ki, Orta Şərqdə əzilən bir millət, bütün tərəfləri gəlməyə və özlərini müdafiə etmələrinə kömək etməyə dəvət edərək dünyaya müraciət edə bilər. Bu halda ABŞ-dakı 19 və ya 20 yaşlı bir gənc, Orta Şərqə yol pulunu ödəməyə və o məzlum insanlara kömək etməyə qərar verə bilər, eynilə həmin adam missioner ola bilər və ya Hindistandakı kasıblara dəstək olmaq üçün öz pulundan istifadə edə bilər. Bu fərdi və tamamilə könüllü olduğu təqdirdə bu işlə bağlı heç bir problem yoxdur. Bir dövlətin məcburi hüquq-mühafizə səlahiyyətlərini öz yurisdiksiyası altında olmayan bir münaqişəyə qarışdığı zaman, məhz bu dediyim əxlaqi problem ortaya çıxır.

 

Sual № 2: Müharibə gedən ölkələr tərəfindən hərbi əsirlərə insani davranışa dair müəyyən razılaşdırılmış normalara hörmət ediləcəyinə dair Cenevrə Konvensiyası kimi şərtlərin Müqəddəs Kitab əsası varmı?

Dr. Bahnsen: Qanunun Təkrarı 20-yə və digər hissələrə baxdıqda, bəli, ümumiyyətlə bunun üçün Müqəddəs Kitabın təsdiqi var. Müharibə Allahın əxlaqi əmrindən kənara çıxmır, buna görə müharibə aparmağın doğru və yanlış yolu var və mən də bəzi doğru və yanlış yollardan bəhs etdim. Hamımızın hiss etdiyi qəribə şey budur ki, bu insanlar bir-biri ilə vuruşacaq və başqa bir ordunu məhv etməyə hazırdırlar, buna görə oturub çox nəzakətlə “Yaxşı, iş gəlib əsirlər və s. məsələyə çatdıqda biz bir-birimizə humanist münasibət göstərəcəyik”, amma müharibəni ədalətli şəkildə aparmaq lazımdır. Nə qədər ziddiyyətli səslənsə də, bu, humanistcəsinə edilməlidir. Döyüşənlərlə dinc əhalini ayırd ediriksə humanist şəkildə müharibə aparırıq və düşünürəm ki, Cenevrə razılaşması onların artıq döyüşçülər olmadığı təqdirdə (əsir olduqları), onlara haqsız deyil, xüsusi bir münasibət göstərilməli olduğunu deyən bir prinsipin tətbiqindən başqa bir şey deyil. Xüsusi razılaşmalar mübahisəli ola bilər və biz onları müzakirə etmirik, amma ümumiyyətlə bunun doğru olduğunu söyləyərdim.

Kədərlisi budur ki, məsihçi olmayan düşmənlərlə müharibə edərkən onlardan Cenevrə razılaşmalarına uyğun yaşamaqlarını gözləmək üçün heç bir səbəbiniz yoxdur! Digər tərəfdən, əgər məsihçi rəqib ilə müharibə edirsinizsə, müharibə etməməlisiniz. Biz bu haqda bundan sonra – Yer üzündə sülhün necə əldə ediləcəyi barədə danışacağıq və bu cür paradoksları qəbul edirik.

 

Sual № 3: İmanlı Cəmiyyəti və Levililərin orduya çağırılmaması fikri ilə əlaqədar pastorların döyüşlərdə iştirakına icazə verilməməsinin hansısa bir səbəbi varmı?

Dr. Bahnsen: Levililər hərbi xidmətə könüllü qoşula bilər, amma onlar müharibəyə getməyə məcbur edilə bilməzdilər; eynilə, bugün pastor əxlaqi olaraq hərbi xidmətə çağırılmamalıdır, lakin yazıla bilər. Vyetnam günlərində, təəssüf ki, bir çox kişilər qəfildən və riyakarlıqla “ruhani xidmətə getməyə” qərar verdilər, çünki bu çağırışdan azad olmağın asan bir yolu idi.

 

Sual № 4: Nə vaxt imanlı cəmiyyəti əlinə silah alıb müharibəyə gedə bilər?

Dr. Bahnsen: Ən vacib sual bundan ibarətdir ki, bu özünümüdafiədir, ya yox. Bu dünyada imanlı cəmiyyəti haqq işi – İsa Məsihin Padşahlığını yaymaq üçün heç vaxt əlinə silah götürə bilməz. Növbəti hissədə bu barədə danışacağıq, lakin Paul bizim müharibəmizin silahlarının dünyəvi və cismani olmadığını söyləyir. Biz müharibələri bu şəkildə aparmırıq. Biz Allahın Kəlamı vasitəsilə verilmiş ruhani silahdan istifadə edirik: Müjdəni təbliğ etmək və s. Digər tərəfdən, Allahın xalqı bəzən ya daxildən zalım tərəfindən təqib olunurdu, ya da özlərini xarici təcavüzkarlardan qorumaq məcburiyyətində qalırdı və Allahın xalqı özünü Allahın xalqı olmayanlardan qorunmaq hüququna malikdir, çünki Allahın xalqı olmayanlara da – bu insanın imtiyazıdır – Allahın qanunu deyir ki, bir insan olaraq özünüzü hücumdan qoruya bilərsiniz. Bu mənada imanlı cəmiyyətinin özünümüdafiə üçün silah götürmək hüququ olardı, amma dərhal əlavə edərdim ki, bunu edərkən imanlı cəmiyyətini imanlı cəmiyyəti kimi görmürəm, əksinə, cəmiyyətdəkiləri bunu insan kimi özlərini müdafiə etmək hüququ olan adamlar kimi görürəm. İmanlı cəmiyyəti olaraq, burada da cismani müharibə silahından istifadə edilmir, baxmayaraq ki, cəmiyyətdəki adamlar canlarını qorumaq məcburiyyətində qaldıqları zaman cismani müharibə silahından istifadə edə bilərlər.

 

Sual № 5: Qanunun Təkrarı 20:13-də oxuduğumuz kimi, müqəddəs olmayan bir müharibədə (məhv olunmağa həsr müharibəsi) bütün kişilər ələ keçirilə bilər, amma qadınlar və uşaqlar deyil. Bu ayə Allah tərəfindən təsis edilmiş mövcud müharibə qaydalarının bir hissəsini qeyd edirmi?

Dr. Bahnsen: Başqa bir kəlamda oxuyuruq ki, bəzi hallarda evli bir qadın ələ keçirilə bilər, ancaq bakirə deyil, ancaq bu, hal-hazırda bizim mövzumuz bu deyil. Beləliklə, bu vəziyyət, şəhərin bütün kişilərini məhv etdiyimiz ədalətli və müdafiə müharibəsi üçün mövcud müharibə qaydalarını əks etdirirmi? Mən “xeyr” cavabını verərdim. Mən hesab edirəm ki, bizim vəziyyətimizdə aparacağımız müdafiə müharibəsi, nəhayət, təcavüzkar düşməni dayandırmaq lazım gələrsə, bütün kişiləri öldürməyə imkan verəcəkdir. Amma açıq-aşkar göründüyü kimi, başqa mədəniyyətin təcavüzkarlığını onun bütün xalqını məhv etmədən dayandırmaq mümkündür, buna görə də bunu bu gün müharibədə izlədiyimiz dəyişməz prinsiplərdən biri kimi nəzərdən keçirməzdim.

Və bu suala baxarkən – bu fəsildə bugün tətbiq olunmağa davam edən bəzi şeylər var, bəziləri isə tətbiq olunmağa davam etməyən də var – sizə xatırlatmaq istərdim ki, Allahın Qanununu oxuyarkən və onu şərh edərkən dəqiq fərqlər qoymalıyıq. Bəzən biz burada səhv edirik, bəzən də mən özüm bunu səhv edirəm, amma bu asan məsələ deyil. O, bizi bütün müqəddəs səylərimizi göstərməyə və tapşırıqlarımızı yerinə yetirməyə təşviq edir.

 

Sual № 6: Müqəddəs Kitab nöqteyi-nəzərindən, əgər bu, mütləq bir millət deyil, amma digər dövlətlərdən bəzi silahları və yardım alan terror qruplarıdırsa, mömin bir millət terrorla necə mübarizə apara bilər?

Dr. Bahnsen: Allahın mənə terror təhlükəsini aradan qaldırmaq planının nə olacağını izah etmək üçün ağıl və ya fərasət verdiyinə əmin deyiləm. Lakin mənəvi məsələyə gəldikdə, özümüzü terrorçulardan müdafiə etmək hüququmuzun olduğuna inanıram. Başqa bir millətin ABŞ-a həqiqətən gəlib burada kitabxanaları və təyyarələri partladan terrorçuları müdafiə etdiyinə dair açıq dəlillərimiz olduqda, bu millətə qarşı mübarizə aparmaq hüququmuz var, çünki bu halda, mahiyyət etibarilə öz gücləri ilə terrorçuların hərəkətlərini ört-basdır edirlər. Bu mənada bu millət bizə qarşı müharibə elan etmişdir və bizim özümüzü müdafiə etmək hüququmuz vardır. İndi bunu necə başa düşəcəyimiz, onları tapmağımız və bunu etməyimizə dair suala göründüyü kimi, hələ heç kim cavab tapmamışdır!

Bu, bizə başqa bir şeyi göstərir və bununla da mən sözümü bitirirəm. Növbəti bölmədə yenidən müharibədən, lakin müharibənin sonu barədə danışacağıq. Mümkün terror təhdidləri, onların aşkara çıxarılması və onlardan müdafiə olunmağın çətinliyi, nəticədə müharibə probleminin daha artıq zorakılıqda həll olunmayacağını bizə xatırlatmalıdır. Biz nə qədər ağıllı olsaq da, nə qədər müharibə qaydalarına riayət etsək də, nəticədə bu dünyada müharibəni bitirmək üçün tamamilə fərqli bir yanaşma olmalıdır. Sizə bir ipucu verəcəyəm: inanıram ki, cavab bomba yox, missionerlər göndərmək olacaq.

Əvvəlki fəsil: I. Müharibələrin mənbəyi
Sonrakı fəsil: III. Müharibələrin sonu

[Ingilis versiyası mp3: https://www.cmfnow.com/mp3/ethics – “A Christian View of War”]

---

Qreq L. Bahnsen, Fəlsəfə doktoru (1948-1995), bir zamanlar “ateistlərin ən çox qorxduğu” adam kimi təsvir edilirdi. O, görkəmli alim, müəllif, və Məsihçiliyin müdafiəçisi kimi, Məsihçiliyin və İncil qanunlarının müdafiəsinə dair çoxlu yazılar yazmış və müzahirələr vermişdir.